En Az Gelişmiş Ülkeler

Eylül 2, 2014

Kategori:

Aslı TUNÇ

Az Gelişmiş Ülke (EAGÜ) kavramı ilk olarak 1960’lı yıllarda gündeme gelmiştir. Aynı dönemde, bu ülkelerin uluslararası toplumun en kırılgan parçasını oluşturdukları genel kabul görmüş, 1970’lerde ise Uluslararası Kalkınma Stratejisine EAGÜ’lerle ilgili önlemler eklenmiştir. İlk EAGÜ sınıflandırılması Birleşmiş Milletler ’in 2768 XXVI sayılı ve 18 Kasım 1971 tarihli Kararı ile ortaya konmuştur. Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından oluşturulmuş bu grup, büyüme ile ilgili ciddi yapısal engellerle boğuşan 25 düşük gelirli ülkeden oluşmaktaydı

İÇİNDEKİLER

Sayfa No

1. EN AZ GELİŞMİŞ ÜLKELERE GENEL BAKIŞ……………………………..………………..1

1.1. En Az Gelişmiş Ülke Kavramı, Tarihi Süreç ve EAGÜ’ler listesi………………1

1.2. En Az Gelişmiş Ülke Grubuna Girme Kıstasları ve Gruptan Çıkış………..…2

1.3. En Az Gelişmiş Ülkelerin Sosyal ve Demografik Özellikleri…………………….4

EN AZ GELİŞMİŞ ÜLKELERDE EKONOMİ VE TİCARET……………………………….. 5

2.1. EAGÜ’lerin Dünya Ekonomisindeki Yerleri……………………………………………5

2.2. EAGÜ’lerin Dünya Ticaretindeki Yerleri………………………………………………..9

3. EN AZ GELİŞMİŞ ÜLKELER VE ULUSLARARASI ORGANİZASYONLAR……….. 11

3.1. EAGÜ’ler ve Birleşmiş Milletler…………………………………………………………………..11

3.2. EAGÜ’ler ve Dünya Ticaret Örgütü…………………………….…………………………….14

4. EN AZ GELİŞMİŞ ÜLKELERE SAĞLANAN TİCARİ İMTİYAZLAR.………………..16

4.1. Everything But Arms (Silahlar Hariç Herşey) Uygulaması………………..……..18

4.2. African Growth and Opportunity Act……………………………………………………..20

5. EN AZ GELİŞMİŞ ÜLKELERİN GELECEĞİ VE SONUÇ…………………………………..21

KAYNAKÇA……………………………………………………………………………………………………..24

EK (EN AZ GELİŞMİŞ ÜLKELER İLE İLGİLİ TİCARİ VERİLER)…….………………26

EN AZ GELİŞMİŞ ÜLKELERE GENEL BAKIŞ

1.1.En Az Gelişmiş Ülke Kavramı, Tarihi Süreç ve EAGÜ’ler Listesi

En Az Gelişmiş Ülke (EAGÜ) kavramı ilk olarak 1960’lı yıllarda gündeme gelmiştir. Aynı dönemde, bu ülkelerin uluslararası toplumun en kırılgan parçasını oluşturdukları genel kabul görmüş, 1970’lerde ise Uluslararası Kalkınma Stratejisine EAGÜ’lerle ilgili önlemler eklenmiştir. İlk EAGÜ sınıflandırılması Birleşmiş Milletler ’in 2768XXVI sayılı ve 18 Kasım 1971 tarihli Kararı ile ortaya konmuştur. Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından oluşturulmuş bu grup, büyüme ile ilgili ciddi yapısal engellerle boğuşan 25 düşük gelirli ülkeden oluşmaktaydı. Bunlar ‘sosyal ve ekonomik gelişmenin ilk safhasında’ (UN 1970) olan ülkelerdi. Geçen kırk yıllık süre boyunca EAGÜ’lerin sayısı 48’e yükselmiştir. (http://www.abmaliye.gov.tr/sites/default/files/3_5_MB_ABDID_BULTEN_0707.pdf)

Birleşmiş Milletler tarafından belirlenmiş En Az Gelişmiş Ülkeler şunlardır;

Afganistan	Angola	Bangladeş	Benin
Butan	Burkina Faso	Burundi	Kamboçya
Orta Afrika Cumhuriyeti	Çad	Komor Adaları (Komorlar)	Demokratik Kongo Cumhuriyeti
Cibuti	Ekvator Ginesi	Eritre	Etiyopya
Gambiya	Gine	Gine Bissau	Haiti
Kiribati	Laos Halk Demokratik Cumhuriyeti	Lesotho	Liberya
Madagaskar	Malavi	Mali	Moritanya
Mozambik	Myanmar	Nepal	Nijer
Ruanda	Samoa	Sao Tome ve Principe	Senegal
Sierra Leone	Solomon Adaları	Somali	Sudan
Timor-Leste	Togo	Tuvalu	Uganda
Birleşik Tanzanya Cumhuriyeti	Vanuatu	Yemen	Zambiya

Dünya nüfusunun yaklaşık % 12’si ki bu oranın yarısından fazlası aşırı derecede fakir kategorisinde, En Az Gelişmiş Ülker’de yaşamaktadır. En Az Gelişmiş Ülkeler, Dünya gayri safi hasılasının yüzde 2’sinden azını ve Dünya mal ticaretinin yüzde 1’ini ve hizmet ticaretinin yüzde 0,5’ini oluşturmaktadır. Son kırk yılda En Az Gelişmiş ülkelerin sayısı 25’ten 48’e yükselirken, 1971’den bu yana yalnızca 3 ülke bu gruptan dışarı çıkmayı başarabilmiş; iki tanesi de, Ekvator Ginesi (2012) ve Samoa (2014) çıkma aşamasındadır. (http://library.fes.de/pdf-files/iez/global/08724.pdf)

IV. BM EAGÜ Konferansı sırasında BM’nin EAGÜ’lerden Sorumlu Genel Sekreteri Cheick Sidi Diarra ise EAGÜ statüsünden kısa süre içinde çıkma potansiyeli bulunan ülkeleri Tuvalu, Vanuatu, Angola ve Doğu Timor olarak belirtmiştir. (http://www.abmaliye.gov.tr/sites/default/files/MB_ABDID_BULTEN_1106.pdf)

1.2. En Az Gelişmiş Ülke Grubuna Girme Kıstasları ve Listeden Çıkış (Graduation) (http://unctad.org/en/docs/ldc2011_en.pdf)

EAGÜ listesi, Gelişim Politikası Komitesi’nin (Committe for Development Policy – CDP) tavsiyeleri ışığında Birleşmiş Milletler Ekonomik ve Sosyal Konseyi (United Nations Economic and Social Council) tarafından her üç yılda bir yeniden gözden geçirilmektedir. Mart 2009’da yapılan en son gözden geçirmede aşağıdaki üç kıstas kullanılmıştır:

(a) Düşük gelir düzeyi kıstası, kişi başına düşen gayrisafi milli hasılanın üç yıllık ortalamasına dayanır. (Listeye eklenme barajı 905 Amerikan Doları, EAGÜ statüsünden çıkıp sınıf atlama barajı ise 1,086 Amerikan Doları)

(b) Beşeri sermayenin(insan kaynakları) zayıflığı kıstası, (i) beslenme(yetersiz beslenen nüfusun oranı); (ii) sağlık (çocuk ölümleri oranı); (iii) okula kaydolma (temel eğitime kayıt olma oranı); ve (iv) okuryazarlık (yetişkin okuryazarlığı oranı) göstergelerine dayanan karma bir endeksi (the Human Assets Index) içerir.

(c) Ekonomik hassasiyet kıstası, (i) doğal şoklar (tarım üretimindeki istikrarsızlık endeksi, doğal afetlerce evsiz kalmış nüfusun oranı); (ii) ticari şoklar (mal ve hizmet ihracatındaki istikrarsızlık endeksi); (iii) şoklara maruz kalma (tarım, ormancılık ve balıkçılığın GSYH’daki oranı, ticari mal ithalatı yoğunluğu endeksi); (iv) ekonomik küçüklük (logaritmik nüfus); ve (v) ekonomik uzaklık (uzaklık endeksi) göstergelerine dayanan karma bir endeksi (the Economic Vulnerability Index) içerir.

EAGÜ’ler listesine eklenme ve sınıf atlama (graduation) durumlarında her üç kıstas için farklı alt sınırlar kullanılır. Bir ülke her üç kıstası sağlıyorsa ve nüfusu 75 milyonu geçmiyorsa, listeye eklenme hakkına sahip olmaktadır. Söz konusu ülke hükümeti de bu statüyü kabul ettiği takdirde, EAGÜ’ler listesine eklenir. Bir ülke birbirine müteakip yapılan liste incelemelerinin ( üç yılda bir yapılmaktadır) en az ikisinde, üç sınıf atlama kıstasının asgari iki tanesinin alt sınırlarını yerine getiriyorsa, EAGÜ’ler listesinden çıkmaya ve sınıf atlamaya hak kazanır. Bununla birlikte, bir EAGÜ’nin kişi başına milli geliri listeden çıkma kıstaslarında belirtilenin en az iki katına yükseldiği takdirde, ülkenin diğer iki kıstastaki performansına bakılmaksızın, söz konusu ülke listeden çıkmaya hak kazanmaktadır.

Şu ana kadar sadece üç ülke EAGÜ statüsünden çıkabilmiştir: Botswana Aralık 1994, Cape Verde Aralık 2007 ve Maldivler Ocak 2011. Mart 2009’da Gelişim Politikası Komitesi (CDP) Ekvator Ginesi’nin listeden çıkmasını tavsiye etmiştir. Bu tavsiye, Ekonomik ve Sosyal Konsey (Economic and Social Council) tarafından Temmuz 2009’da onaylanmıştır (Önerge 2009/35), ancak Genel Kurul Eylül 2011’e kadar bunu teyit etmemiştir. Eylül 2010’da Genel Kurul, 29 Eylül 2009’da Pasifik Okyanusundaki tsunami nedeniyle daha önce görülmemiş kayıplardan mustarip olan Samoa’nın listeden çıkışını 1 Ocak 2014 tarihine ertelemeye karar vermiştir.

Gelişme Politikası Konseyi bir ülkenin listeden çıkışını tavsiye ettikten ve bu tavsiye Ekonomik ve Sosyal Konsey ve Genel Kurul tarafından onaylandıktan sonra, listeden çıkma aşamasındaki ülkeye, listeden çıkış tam olarak gerçekleşmeden önce üç yıllık bir mühlet verilir. Söz konusu ülkenin belirtilen süre boyunca EAGÜ kategorisinde kaldığı bu mühlet, ülkenin EAGÜ’lerin sahip olduğu özel imtiyazların olası kaybından sosyo-ekonomik olarak zarar görmemesi için verilir.

1.3. En Az Gelişmiş Ülkelerin Sosyal ve Demografik Özellikleri

(http://www.abmaliye.gov.tr/sites/default/files/MB_ABDID_BULTEN_1106.pdf)

Ulusal, bölgesel ve uluslararası sivil toplum kuruluşları birliği olan LDC Watch tarafından yayımlanan Global Sivil Toplum Raporu ve BM IV. EAGÜ Konferansında Önerilen Raporda söz konusu EAGÜ’lerle ilgili olarak aşağıdaki veriler sıralanmaktadır:

Doğan her çocuğun 5 yaşından önce hayatını kaybetme ihtimali gelişmiş ülkelerdeki bir çocuğa göre 26 kat daha yüksektir. EAGÜ’lerde çocukların %31’i yetersiz beslenmektedir. Gelişmekte olan ülkelerde ise bu oran %17’dir.
EAGÜ’lerde her 16 kadından biri doğum sırasında hayatını kaybetmektedir. Kuzey Amerika’da ise bu oran 3.500’e birdir.
Sahra altı Afrika’da her 30 saniyede bir çocuk hayatını sıtmadan kaybetmektedir.
Sahra altı Afrika’da 4,1 milyon kişi AIDS virüsü taşımaktadır.
Gine, Malavi, Nepal ve Tuvalu olmak üzere sadece 4 EAGÜ içme suyu binyıl kalkınma hedefine ulaşabilmiştir (Hedef: 2015 yılına kadar sağlıklı içme suyuna sürdürülebilir erişimi olmayan insanların oranını yarıya indirmek).
EAGÜ’lerde yolların %22’si asfaltlanmışken bu oran gelişmekte olan ülkelerde %43 ve aynı oran OECD ülkelerinde %88’dir.
EAGÜ’lerin nüfusunun sadece %16’sının elektrik bağlantısı varken bu oran gelişmekte olan ülkelerde %53’tür.

Dünya Bankası’nın 2009 Dünya Kalkınma Göstergeleri Raporuna ek olarak yayımladığı Küçük Ülkeler için istatistikler 13 EAGÜ’yü kapsamaktadır. 2008 verilerine göre nüfusları 100 bin ile 2 milyon arasında değişen bu ülkelerin kilometrekare başına düşen nüfus yoğunluğu 15 ile 346 kişi arasında değişmektedir.

2007 yılı verilerine göre BM Binyıl Kalkınma Hedefleri çerçevesinde Timor-Leste’de 5 yaşından küçük çocukların %40,6’sı düşük kiloludur. İstihdamın nüfusa oranının en düşük olduğu Lesotho’da bu oran %56’dır. Cibuti’de temel öğretimi tamamlama oranı %35’tir. Ekvator Ginesi’nde her 1000 çocuktan 206’sı 5 yaşından önce hayatını kaybetmektedir. 15-49 yaş arasında AIDS’lilerin toplam nüfusa oranı Lesotho’da %23,6’dır. Sao Tome ve Principe’de nüfusun sadece %24’ü sıhhi tesisata sahiptir. Son olarak 2008 yılı verilerine göre Timor-Leste’de her 100 kişiden 0,1’i internet kullanmaktadır. Gine-Bissau 250 Amerikan Doları ile en düşük kişi başına gayri safi milli gelir düzeyine sahiptir. Komorlar’da ise nüfusun en yoksul %20’lik kısmı milli gelirin %2,6’sını almaktadır. Bunun yanında, EAGÜ’lerin 155 milyar USD tutarında dış borç stoku ve yıllık 6 milyar USD tutarındaki borç servisi bu ülkeleri kalıcı bir borç sorunuyla baş başa bırakmaktadır.

Son olarak, yeryüzündeki toplam sera gazı emisyonlarının çok azından sorumlu olan EAGÜ’ler, iklim değişikliği ile beraber ortaya çıkan çevresel felaketlerden en fazla etkilenen ülkeler konumundadır.

EN AZ GELİŞMİŞ ÜLKELERDE EKONOMİ VE TİCARET

(http://unctad.org/en/docs/ldc2011_en.pdf)

2.1. EAGÜ’lerin Dünya Ekonomisindeki Yerleri:

EAGÜ’ler 2010 yılında bir grup olarak % 5,7 büyümüşlerdir, 2009 yılı ile karşılaştırıldığında bu pek önemli bir ilerleme olarak sayılamaz. Dahası, 2001-2008 yılları arasındaki ekonomik sıçrama döneminde kaydedilen yıllık ortalama %7,1’lik büyümeyle karşılaştırıldığında ise çok düşük bir orandır. EAGÜ’ler bir grup olarak küresel resesyon süresince ekonomik faaliyet daralması yaşamasa da, beşte biri resesyona girmiştir. 2009 yılında 18 EAGÜ ve 2010 yılında 9 EAGÜ’de kişi başına düşen gelir bazında büyüme oranları negatif olmuştur.

Orta vadeli görünüm ile ilgili olarak, kriz öncesi ekonomik sıçrama dönemine ait yüksek büyüme oranının gerçekleştirilmesi olası değildir. Uluslararası Para Fonu (IMF)’nun EAGÜ’ler için tahminleri, 2009’dan 2016’ya kadar büyüme oranlarının ortalama % 5.8 civarında olacağını göstermektedir. Bu sebeple, gelecek beş yılda bir grup olarak EAGÜ’ler IPoA (İstanbul Program of Action- Birleşmiş Milletler IV. EAGÜ Konferası sonucu alınan kararlar) ’da gerçekleştirilmesi hedeflenen temel amaçlardan biri olan %7 büyüme oranına ulaşmayı başarmaları mümkün görünmemektedir. Ülke bazındaki tahminler, toplamda 48 EAGÜ’den sadece 10’unun hedeflenen orana erişebileceğini göstermektedir.

2000’li yıllardaki yüksek büyüme oranının belirgin nedenlerinden biri dışarıdan gelen para akışıydı. 2000’li yılların başlangıcında doğrudan yabancı yatırım akışı ve yurt dışındaki işçilerin gönderdiği dövizlerin toplamı zar zor 10 milyar Amerikan Dolar’ına ulaşırken, 2008 yılındaki miktar bunun beş katından fazlaydı. Ancak küresel resesyon tüm bu önceki trendleri tersine çevirdi, 2010 yılındaki direkt yabancı yatırım (26.4 milyar Amerikan Doları) 2008’deki miktardan (32 milyar Amerikan Doları) 6 milyar Amerikan Doları daha azdı. Buna karşılık, yurt dışındaki işçilerin gönderdiği döviz miktarı her ne kadar yavaşlasa da kriz boyunca artmaya devam etti. Aynı şekilde, borç erteleme ile birlikte Resmi Kalkınma Yardımları (Official Development Assistance-ODA) 2000 yılında yaklaşık olarak 13 milyar Amerikan Doları’dan 2008 yılında 38 milyar Amerikan Doları’na yükselmiştir. EAGÜ’lere yardım kriz dönemi boyunca bile artarak devam etmiş ve 2009 yılında rekor bir düzeye ulaşmıştır (2009 yılında 40,1 milyar Amerikan Doları ki bu tutar EAGÜ’lerin GSYH ‘larının %8,3’üne eşittir.)

Şu anki küresel koşullar sebebiyle, önümüzdeki on yılda fiyatlarda görülen dalgalanmayla birleşmesi sonucu, (özellikle emtia fiyatları ve daha endişe verici olan yüksek akaryakıt ve gıda fiyatları) EAGÜ’lerde daha düşük büyüme ve daha düşük ihracat oranları beklenmektedir. Dahası, söz konusu küresel trendler daha zayıf bir yabancı yatırım akışına ve muhtemelen daha az yardıma delalet etmektedir.

EAGÜ’lerin yaşadığı büyüme ile ilgili problemler sadece kriz sonrası yeni küresel ekonomik çevre ile alakalı değildir. Bunun yanında uzun vadeli ekonomik ve sosyal eğilimlerin geçmişinin de bilinmesi gerekmektedir.

Bu bağlamda, EAGÜ’lerin küresel ekonomideki süregelen dışlanması (marginalize) durumunun belirgin bazı boyutları vardır. EAGÜ’ler dünya nüfusunun önemli ve sürekli artan bir kısmını temsil ederken, (2009’da dünya nüfusunun %12’si) küresel üretime katkıları % 0,9’un altında kalmıştır (1970’lerin ortalarındaki orandan büyük ölçüde aşağıda). Diğer bir ifadeyle, dünyanın 8’de 1’ini oluşturan nüfus dünya toplam gayri safi hasılasının 100’e 1 oranından az bir miktarını üretmektedir. Uluslararası ticaretle ilişkili olarak, dünya ticari mal ihracatında EAGÜ’lerin payı 1980’ler ve 2000’li yılların başlangıcı arasındaki dönemde %0,6’nın etrafında dönmüş ve henüz yakın bir tarihte %1 seviyesine tırmanmıştır. 2009 yılında EAGÜ’lerin dünya ihracatındaki yeri sadece % 0.53 oranında olmuştur.

Direkt yabancı yatırım akışı (Foreign Direct Investment-FDI) açısından bakıldığında, EAGÜ’lerin durumu çok az da olsa daha iyidir. 2009 yılında EAGÜ ekonomileri dünya çapındaki toplam direkt yabancı yatırımın aşağı yukarı %2,5’ini almıştır. Bu aslında geride bırakılan yirmi yılla karşılaştırıldığında küçük bir gelişme sayılmaktadır.

Son olarak, diğer ülke grupları ile karşılaştırıldığında (EAGÜ’ler hariç gelişmiş ve gelişmekte olan ekonomiler), EAGÜ’lerde kişi başına düşen reel GSYİH’ları 1970’lerin başından 1990’ların ortalarına kadar düşüş göstermiştir. Diğer gelişmekte olan ülkelerdeki kişi başına düşen GSYİH ile karşılaştırıldığında, EAGÜ’lerdeki oran 1970 yılındaki hemen hemen %40 oranından 1980’lerin ortalarındaki %20 oranını altına düşmüştür. EAGÜ ekonomilerinde 2000’ler boyunca süren yükselen dinamizm bu trendleri tersine çevirmiştir. Fakat yine de EAGÜ’lerde kişi başına düşen reel GSYİH artışı 2009 yılında, gelişmiş ülkelerdekinin sadece %1,5’i kadardı. Buna ek olarak, EAGÜ’lerde 2000’li yıllarda meydana gelen ekonomik sıçramaya rağmen, kişi başına düşen GSYİH oranı, gelişmekte olan ülkelerle karşılaştırıldığında, fazlaca bir gelişme göstermemiştir. Bu sebeple, 2000’li yıllarda gerçekleşen performans artışı bile EAGÜ’lerin diğer gelişmekte olan ülkelerle aralarındaki boşluğu kapatma sürecine başlamalarını sağlayamamıştır.

Sosyal eğilimlere bakıldığında, UNCTAD’nin fakirliğin azaltılması eğilimlerine dair değerlendirmesi ve Millenium Development Goals-MDG (Binyıl Kalkınma Hedefleri)[1]başarı durumu EAGÜ’lerin aşama kaydettiğini göstermektedir. Buna rağmen, fakirlikte düşüş nispeten zayıf olmuş ve insani gelişim hedeflerinin (MDG’te yer alan insani gelişim hedefleri) birçoğu pek çok EAGÜ tarafından gerçekleştirilememiştir. Sürecin bütünü yavaş işlemektedir.

2007 yılında nüfusun % 53’ü günde 1.25 Amerikan Doları’nın altında, % 78’i 2 Amerikan Doların’ın altında bir parayla hayatlarını sürdürüyordu. Bu, o yıl EAGÜ’lerde 421 milyon insanın aşırı fakirlik sınırında yaşadığını göstermektedir. Aşırı fakirlik oranı Afrika EAGÜ’lerinde Asya EAGÜ’lerine göre önemli ölçüde fazlaydı (Afrika EAGÜ’leri %59, Asya EAGÜ’leri %41). Günde 2 Amerikan Doları sınırı arasındaki fark daha azdı (Afrika EAGÜ’leri %80, Asya EAGÜ’leri %72).

Aşırı fakirlik içerisinde yaşayanların sayısının 2015 yılına kadar 439 milyon olacağı tahmin edilmektedir.

Bu trendleri anlamanın bir diğer yolu da Çin ve Hindistan gibi gelişmekte olan ülkelerdeki aşırı fakirlik sınırında yaşayan insanların toplam oranının EAGÜ’lerle karşılaştırılmasıdır. 1990 yılında Çin ve Hindistan’da aşırı fakirlik içinde yaşayan insanların oranı %61’dir. 2007’de bu oran %42’ye düşmüştür (ki bu oranın çoğunu 20 yılda fakir insan sayısının yarıdan fazla azaldığı Çin oluşturmaktadır). Buna karşılık, EAGÜ’lerde yaşayan aşırı fakir insanların oranı 1990’da %18’den 2000’de %27’ye yükselmiş ve 2007 yılında %36 oranına ulaşmıştır. Bahsi geçen güncel trendler ve işlerin olduğu gibi gitmesinin devamı halinde, EAGÜ’ler zamanla Dünya’da en çok sayıda aşırı fakir insanların bulunduğu yerler olacaklardır.

EAGÜ’lerdeki kişi başına düşen ortalama büyüme oranı, hızlı nüfus artış oranları tarafından gölgede bırakılmaktadır. EAGÜ’lerdeki nüfus artışı oranı ortalaması gelişmekte olan ekonomilerdekinin nerdeyse iki katı, gelişmiş ekonomilerdekinin ise nerdeyse dört katıdır. 2010 yılında EAGÜ’lerdeki kişi başına düşen GSYİH artışı yaklaşık % 3,4 olmuştur. Bu oran ekonomik sıçrama dönemindeki kişi başına düşen GSYİH oranı olan %4,4’ün altında kalmıştır.

Grup olarak performansları açısından değerlendirildiğinde, Asya EAGÜ’leri hem kriz süresince hem de kriz sonrasında en iyi performansı sergileyen grup olmuştur. Ekonomileri 2008 yılındaki %5,4 oranından 2009 yılında %5,1 oranına gerilemiştir. Her ne kadar 2011 tahminleri daha düşük bir seviyede olsa da (%5,2), 2010 yılında da yaklaşık %6,3 oranında büyüyerek, bir sıçrama yapmışlardır. Bu performansın ardındaki ana neden, kriz süresince ve sonrasında Çin ve Hindistan gibi büyümekte olan ekonomilerin dinamizmidir. Asya’daki EAGÜ’ler bölgesel ticari ortaklarının “çekme etkisi” (pull effect) ve çeşitlenmiş ihracat yapıları nedeniyle hem kriz sırasında hem sonrasında Afrika ve ada AEGÜ’lerinden daha fazla büyüme gerçekleştirmiştir.

Diğer taraftan, Afrika EAGÜ’leri krizden daha fazla etkilenen grup olmuştur. 2008 yılında 2009 yılına büyüme oranları neredeyse %3 azalmıştır (2008’de %7,3, 2009’da % 4,5). İhracatı yapılan ürünlerin bileşiminin emtia ağırlıklı olması ve Asya EAGÜ’lerine göre daha az çeşitli olması, Afrika EAGÜ’lerini daha hassas ve dışarıdan gelen ekonomik şoklara daha açık hale getirmektedir. Asya EAGÜ’leriyle karşılaştırıldığında nüfus artış oranı daha yüksek olduğundan, kişi başına büyüme performansının düşüşü daha şiddetli olmaktadır.

Son olarak, ada EAGÜ’lerinin az sayıda mal ve hizmetteki aşırı uzmanlaşmaları, krizin onları da daha fazla etkilemesine sebep olmuştur. Gelişmiş ülkelerdeki durgunluk sebebiyle turist sayısındaki azalma, 2009 yılında ada EAGÜ’lerinin GSYH’sına derin bir etki yapmıştır (% -1,9). Daha sonrasında iyileşme nispeten hızlı olmuştur (2010 yılında % 5,1. büyüme oranı) ve 2011 yılında büyümenin benzer oranda gerçekleşeceği tahmin edilmektedir.

2.2 EAGÜ’lerin Dünya Ticaretindeki Yerleri:

Uluslararası ticaretin EAGÜ’lerin ekonomik performansları üzerinde belirleyici bir etkisi vardır. 2000 yılından 2008 yılına kadar EAGÜ’lerde imalat sanayinde üretilmiş mal (merchandise) ihracatının parasal değeri beş kat büyürken, ihracatın hacmi sadece %97 artmıştır. Bu durum ihracat patlamasının yaşandığı 2000’li yıllarda emtia (commodity) fiyatlarının güçlü etkisini göstermektedir. İhracatta, Afrika EAGÜ’lerindeki ihracat düşüşünün(%-33,6) katkısıyla 2009 yılında keskin bir azalma gerçekleşmiştir (% -28). Bu durum daha yüksek emtia fiyatları sebebiyle nispeten iyileşmiştir. Fakat 2010 yılı ihracatı halen 2008 yılı seviyesinin altındadır.

EAGÜ’ler ve diğer gelişmekte olan ülkeler arasında sadece ticaret ve yatırım boyutunda değil ayrıca göç ve para akışı gibi boyutları da olan kuvvetlenmiş ve çok yönlü ekonomik bağlar bulunmaktadır.

UNCTAD uluslararası ticaret analizleri, 2000’li yıllar boyunca EAGÜ’lerin ithalat ve ihracatındaki hızlı büyümenin, Güneyli Pazarlar (Southern Markets) ve bunların kaynak arzları tarafından yönlendirildiğini göstermektedir.[2]2009 yılında EAGÜ’lerin Güneyli partnerlerine olan imalat sanayinde üretilmiş mal ihracatı 68.5 milyar Amerikan Doları’ydı. Bu miktar gelişmiş ekonomiler ve geçiş ekonomilerinde (transition economies)[3] 59.5 milyar Dolar’dır. Diğer bir ifadeyle, 2009 yılında gelişmekte olan ülkeler EAGÜ’lerin imalat sanayinde üretilmiş mal ihracatının yarısından fazlasını gerçekleştirdiği ülkelerdir. EAGÜ’lerin yukarıda bahsi geçen ihracat rotaları, imalat sanayinde üretilmiş mal ithalatlarının eşzamanlı gelişim ile paralellik göstermektedir. 2000 yılını takip eden on yıl boyunca EAGÜ’lerin ithalat faturaları 2000 yılında 42 milyar Dolar’dan 2009 yılında 144 milyar Dolar’a yükselmiştir ki bu sayede gelişmekte olan ülkeler pazar paylarını yaklaşık olarak %10 oranında artırmışlardır.

Coğrafi yoğunluk, EAGÜ’lerin Güneyli iş ortaklarıyla olan ticari ilişkilerinde önemli bir özelliktir. Birkaç gelişmekte olan büyük ekonomi (çoğunlukla Asya kıtasında) EAGÜ’lerin Güney’e olan ihracatlarında ve Güney’den yapılan ithalatlarında çok büyük bir paya sahiptir. Asya’nın iki dev ekonomisi Çin ve Hindistan, EAGÜ’lerin diğer gelişmekte olan ülkelerle arasında gelişen entegrasyonda bilhassa önemli bir rol oynamaktadırlar. 2009 yılında EAGÜ’lerin ihracatında Çin birinci, Hindistan dördüncü büyük pazar haline gelmişken, ithalat açısından bakıldığında Çin ikinci, Hindistan ise üçüncü büyük kaynak olmuştur.

EAGÜ’lerde 2000’li yıllardaki ekonomik sıçrama, o dönemde yaşanan emtia fiyatlarındaki büyük artış sebebiyle daha çok fiyat güdümlü olmuştur. Sonuç itibariyle, EAGÜ’lerden yapılan imalat sanayinde üretilmiş mal ihracatının değeri 2000 yılından 2008’e kadar beş kat artmıştır. Fakat aynı dönemde ihracat miktarında sadece %97 oranında bir artış kaydetmiştir. Bu durum ihraç mallarındaki aşırı değer artışının büyük ölçüde fiyat etkisi nedeniyle meydana geldiğini göstermektedir. Bu da EAGÜ’lerin uluslararası emtia fiyatları üzerinde neredeyse hiçbir etkilerinin olmadığını açıkça göstermektedir. Bundan dolayı, söz konusu ihracat başarısı ne yazık ki EAGÜ’lerin ulusal politikalarına değil, onların kontrolünün çok ötesindeki uluslararası koşullara dayanmaktadır.

Benzer bir trend, daha küçük bir boyutta olsa da, ithalat tarafında da gözlenmiştir. 2000’den 2008 yılına kadar imalat sanayinde üretilmiş mal ithalatı miktar olarak sadece %94 artarken, aynı dönemde ithalatının değeri %268 artmıştır. Bu durum, EAGÜ’ler tarafında ithal edilen imalat sanayinde üretilmiş malları da yüksek fiyat artışları kaydettiğini göstermektedir.

2010 yılında EAGÜ’lerin ihracatının değerinin tekrar yükselmesi belirgin bir şekilde gerçekleşmiştir (%22,6). Fakat bu yine de kriz öncesi seviyeye ulaşmak için yeterli değildir. Afrika EAGÜ’lerinde 2009 yılındaki imalat sanayinde üretilmiş mal ihracatı Asya EAGÜ’lerine göre daha keskin bir düşüş yaşamış, bunu takip eden iyileşme de aynı şekilde Asya EAGÜ’lerinden düşük seviyede olmuştur. 2010 yılında Afrika EAGÜ’lerindeki imalat sanayinde üretilmiş mal ihracatı %20,2 oranına yükselse de, bu oran yine de 2008 yılındakinden daha düşüktür. Afrika EAGÜ’lerinin tersine, Asya EAGÜ’lerinde imalat sanayinde üretilmiş mal ihracatı sadece %6,9 oranında azalmıştır.

Hem küresel resesyon esnasında hem de sonrasında performanslardaki bu değişik veriler, ekonomik büyüme ile ilgili iki EAGÜ grubu arasındaki önemli farklılıklara işaret etmektedir. Asya EAGÜ’lerinin çok daha fazla çeşitlenmiş olan ihracat ürünleri, krizi daha iyi bertaraf etmelerini sağlamıştır.

İmalat sanayinde üretilmiş mal ithalatı değerlendirildiğinde 2009 yılında ithalatın ihracata göre daha az etkilendiği görülmektedir. İthalattaki sadece yüzde 5,2’lik düşüş oranı EAGÜ’lerin ithalata olan bağımlılığının bir kanıtı niteliğindedir. 2010 yılında artış 2008’deki seviyesini de geçerek eski haline gelmiştir (2010 % 10,3). 2010’da Afrika EAGÜ’leri 2008 yılı seviyesinin altında kalmayı sürdürürken, Asya ve ada EAGÜ’lerinde imalat sanayinde üretilmiş mal ithatı daha fazla olmuştur (Asya EAGÜ’lerinde % 21, ada EAGÜ’lerinde % 22,3).

Sonuç olarak, imalat sanayinde üretilmiş mallardaki ticaret dengesi, 2006-2008 dönemindeki fazla, 2009 ve 2010 yıllarında açık vermiştir. 2009 yılında EAGÜ’lerde 27,6 milyar Amerikan Doları tutarıyla negatif yönde bir ticaret dengesi oluşmuştur. Bu tutarın yarısında fazlasının nedeni Asya EAGÜ’leridir. Afrika EAGÜ’lerini ticaret dengesi 2009 yılında açık verirken, 2010 yılında bu durum fazlaya dönüşmüştür. Aynı dönem boyunca ada EAGÜ’leri ticaret dengelerinde açık vermeye devam etmişlerdir.

Hizmet ticaretindeki fiyat değişiklikleri mal ticaretindeki kadar olmadığından, EAGÜ’lerde hizmet ticareti mal ticaretinden nispeten de olsa daha az sıkıntılı bir durum yaşamıştır. 2009’daki düşüşler tek haneli olsa da, 2010 yılında 2008 yılında kaydedilen düşüşteki tepe nokta geçilmiştir. 2010 yılında hizmet sektörü ithalat ve ihracatındaki bu geri gidişte iki haneli rakamlar kaydedilmiştir (ada EAGÜ’leri hariç). Sonuç olarak, tüm EAGÜ’lerdeki hizmet ticareti dengesi negatif yönlü olmuş ve olmaya devam etmektedir.

EN AZ GELİŞMİŞ ÜLKELER VE ULUSLARARASI ORGANİZASYONLAR

3.1 EAGÜ’ler ve Birleşmiş Milletler:

Birleşmiş Milletler Ez az Gelişmiş Ülkeleri gruplandırmasındaki temel amaç, bu ülkelerin düşük endüstrileşme seviyelerinin, üretken insan sermaye eksikliklerinin ve çeşitli biçimlerdeki jeo-fiziksel problemlerinin üstesinden gelme sürecine ivme kazandırmak için uluslararası alanda neler yapılabileceğini araştırmaktı, Bu sebeple 1980 yılından itibaren her on yılda bir Birleşmiş Milletler En Az Gelişmiş Ülkeler Konferansları (United Nations Conference on the Least Developed Countries) düzenlenmiştir. Bu konferanslardan ilki 1980 yılında Paris’te düzenlenmiş ve ilk EAGÜ’ler Faaliyet Planı (Substantial New Program of Action) oluşturulmuştur. Daha sonra, ikincisi (LDC II) 1991 yılında yine Paris’te, üçüncüsü (LDC III) 2001 yılından Brüksel’de düzenlenmiştir. IV. Birleşmiş Milletler En Az Gelişmiş Ülkeler Konferansı, Devlet ve Hükümet Başkanları ve Devlet Temsilcilerinin katılımıyla EAGÜ’lerin karşı karşıya olduğu gelişme ile ilgili belli sorunları tartışmak ve EAGÜ’lerin hızlandırılmış, kapsamlı ve sürdürülebilir büyümelerini sağlayacak faaliyetleri müzakere etmek üzere 9-13 Mayıs 2011 tarihinde İstanbul’da gerçekleşmiştir. Konferansın amacı; 2001 yılında Brüksel’de III. EAGÜ Konferansı’nda kabul edilen ve 2001-2011 dönemini kapsayan Brüksel Eylem Planı sonuçlarının değerlendirilmesi ile 2011-2020 dönemine ilişkin EAGÜ’lerde sürdürülebilir kalkınmaya yönelik yeni önlem ve stratejilerin belirlenmesi olmuştur. Konferansta, üye devletler, EAGÜ’lerin gelişimi için yenilenmiş ve güçlendirilmiş küresel bir ortaklığa ilişkin müşterek taahhütlerini ilan etmişler ve EAGÜ’ler için 2011-2020 yıllarını kapsaya on yıllık süreç için yeni bir Faaliyet Programı (Programme of Action for the LDCs-IPoA) kabul edimiştir (http://www.abmaliye.gov.tr/sites/default/files/MB_ABDID_BULTEN_1106.pdf)

IPoA’nın (İstanbul Programme of Action) kapsayıcı amacı “yoksulluğu yok etmek için En Az Gelişmiş Ülkelerin karşı karşıya olduğu yapısal sorunların üstesinde gelmek, uluslararası kabul edilmiş amaçları gerçekleştirmek ve en az gelişmiş ülke kategorisinden çıkabilmek’’tir (para. 27). Burada, (a) EAGÜ’lerde sürekli, adaletli, kapsamlı ve yıllık en az %7 oranında bir ekonomik büyümenin başarılması; (b) insan gücü oluşturulması; (c) ekonomik şoklara, fekaletlere aynı zamanda iklim değişikliğine karşı EAGÜ’lerin kırılganlıklarının azaltması ve dirençlerinin artırması; (d) yükselen finansal kaynakların ve bunların etkin kullanımının sağlanması ve (e) her aşamada iyi yönetişimin sağlanması ilkelerinin ulusal politika eylemleri ve uluslararası destek vasıtasıyla başarılması beklenmektedir. Amaç, 2020 yılına kadar EAGÜ’lerin yarısının listeden çıkma kriterlerini sağlayabilmeleridir. (http://unctad.org/en/docs/ldc2011_en.pdf)

İstanbul Eylem Planı, özellikle altyapı, imalat, enerji, bilim, teknoloji ve inovasyon, tarım ve kırsal kalkınma alanlarında EAGÜ’lerin üretim kapasitesini artırmayı ve bu amaç doğrultusunda kadının rolü ve özel sektörü teşvik etme ile birlikte teknik ve mali yardım sağlamayı amaçlamaktadır. EAGÜ’lerin dünya ticaretindeki payının 2020 yılına kadar iki katına çıkarılması İstanbul Eylem Planı’nın diğer bir önemli hedefidir. EAGÜ’lerin, Dünya Ticaret Örgütü çerçevesinde, gümrüksüz ve kotasız serbest pazara girişlerini yönelik kararların ivedilikle uygulanması ve pazara girişlerini kolaylaştırmak amacıyla EAGÜ’lerden gerçekleştirilecek ithalata ilişkin ‘kaynak kurallarının düzenlenmesi hususlarında karar verilmiştir. EAGÜ’lerin ‘Ticaret için Yardım’ mekanizmasındaki paylarının arttırılması ve ‘Geliştirilmiş Entegre Çerçeve’ye verilen destek kapsamının genişletilmesi öngörülmüştür.

Geçen on yıllık süre zarfında, grup olarak EAGÜ’lerin GSYİH’sı %7 oranından fazla artmıştır. Fakat bu artış, hızla büyüyen iş gücüne rağmen yeterli istihdam fırsatları meydana getirmemiştir. Bundan dolayı fakirlikteki küçülme yavaş olmuştur. Gelişim modelindeki değişikliğin sürekli ve kapsamlı ekonomik büyümeyi desteklemesi gerekmektedir. (http://www.mfa.gov.tr/turkiyenin-kalkinma-isbirligi.tr.mfa)

BM’nin yayımladığı EAGÜ Kategorisi El Kitabında EAGÜ’lere yönelik özel destek mekanizmaları arasında (1) özel ticari düzenlemeleri, (2) resmi kalkınma yardımları ve (3) diğer mekanizmalar yer almaktadır.

EAGÜ’lere yönelik özel ticari düzenlemeler;

Dünya Ticaret Örgütü DTÖ) çerçevesinde sağlanan tercihli piyasa erişimi,
DTÖ çerçevesinde tanınan diğer kolaylıklar ve
Ticaret kapasitesinin artırılmasına ilişkin desteklerden

oluşmaktadır.

Tercihli piyasa erişimi kapsamında EAGÜ ihracatçılarına daha düşük tarifeler uygulanmakta veya üçüncü ülke piyasalarına gümrük ve kota sınırlaması olmadan giriş hakkı tanınmaktadır. Bu mekanizma DTÖ Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi ve Küresel Ticaret Tercihleri Sistemi ile işletilmektedir. Örneğin; Norveç 1 Temmuz 2002, Avustralya 1 Temmuz 2003 ve Türkiye 31 Aralık 2005’ten bu yana, EAGÜ’lerin tüm malları için gümrük ve kota sınırlamalarını kaldırmıştır.

DTÖ çerçevesinde EAGÜ’lerin dış piyasalara girişlerinin kolaylaştırılması, ticari çıkarların korunması, ticaret önlemlerinin EAGÜ’ler için esnetilmesi, EAGÜ’lere daha uzun geçiş dönemi süreleri tanınması ve teknik yardım yapılması alanlarında destek de sağlamaktadır.(http://www.abmaliye.gov.tr/sites/default/files/MB_ABDID_BULTEN_1106.pdf)

3.2. EAGÜ’ler ve Dünya Ticaret Örgütü:

Birleşmiş Milletler tarafında En Az Gelişmiş Ülke olarak belirlenen 48 ülkeden 31 Dünya Ticaret Örgütü üyesiyken, 12 ülke de DTÖ’ye giriş süreci içerisindedir. EAGÜ’ler toplam DTÖ üyelerinin beşte birini oluşturmaktadır ve bu nedenle de DTÖ içinde önemli bir grubu temsil etmektedirler.

DTÖ Üyesi En Az Gelişmiş Ülkeler ve üyelik tarihleri şöyledir;

1995- Burkina Faso, Burundi, Bangladeş, Orta Afrika Cumhuriyeti, Cibuti, Gine, Gine-Bissau, Lesotho, Madagaskar, Malavi, Mali, Moritanya, Mozambik, Myanmar, Senegal, Sierra Leone, Tanzanyai Togo, Uganda ve Zambiya

1996- Angola, Benin, Çad, Gambiya, Haiti, Nijer, Ruanda ve Solomon Adaları

1997- Demokratik Kongo Cumhuriyeti

2004- Kamboçya ve Nepal

DTÖ üyeliği için müzakere halinde olan EAGÜ’ler; Afganistan, Bhutan, Komorlar, Ekvator Ginesi, Etiyopya, Laos, Liberya, Sao-Tome ve Principe, Samoa, Sudan, Vanuatu ve Yemen’dir.(http://www.wto.org/english/thewto_e/whatis_e/tif_e/org7_e.htm)

Ayrıca, DTÖ’nün üye olmayan EAGÜ’ler lehine çeşitli düzenlemeleri bulunmaktadır.

Üyeliği kolaylaştırıcı ve hızlandırıcı önlemler,
Mal ticaretine ilişkin çok taraflı anlaşmalar (ticaretle ilgili tarımsal önlemlerin ve yatırım önlemlerinin düzenlenmesi, sübvansiyonlar, ithalat lisanslama ve ticarete yönelik teknik engellere ilişkin esnek düzenlemeler),
Genel Hizmet Ticareti Anlaşması,
Ticaretle İlgili Fikri Mülkiyet Hakları Anlaşması ve
Ticaret politikasını gözden geçirme mekanizmasından oluşmaktadır.

EAGÜ’lere ticaret kapasitelerinin artırılması kapsamında sağlanan önemli bir destek ise Ticarette Teknik Destek Entegre Çerçevesidir. Bu çerçeve ile EAGÜ’lere;

Ticari kapasitelerini geliştirmeleri,
Ticaret fırsatlarını üretim ile karşılayabilmelerini ve
Kendilerini çok taraflı ticaret sistemine entegre edebilmeleri

hususlarında yardım sağlamaktadır. (http://www.abmaliye.gov.tr/sites/default/files/MB_ABDID_BULTEN_1106.pdf)

DTÖ Sekreteryası bünyesinde EAGÜ’lerin ticaret sistemine entegrasyonundaki sorunlarla ilgilenmek üzere bir EAGÜ Birimi (LDC Unit) oluşturmuştur. EAGÜ Birimi, DTÖ Sekreteryası bünyesinde EAGÜ’lerin meselelerine tutarlı bir yaklaşım getirme niyetiyle Şubat 2003 yılında kurulmuştur. Gelişim Bölümün’nün (Development Division) içerisinde bulunan birimin EAGÜ Alt-Komitesi (Sub-Committee on LDCs) ve EAGÜ Danışma Grubu (LDC Consultative Group)’larında oluşmaktadır. Ayrıca içerisinde çok sayıda EAGÜ’nün yer aldığı Afrika Grubu’na (African Group) da hizmet vermektedir. Birim ayrıca Eğitim ve Teknik İşbirliği Enstitüsü (Institute for Training and Technical Cooperation) ile koordineli çalışarak EAGÜ’lere ticaretle ilgili teknik yardım sağlamaktadır. DTÖ’nün EAGÜ Danışma Grubu, 2001 yılında DTÖ içerisinde EAGÜ’lerle ilgili meseleleri koordine etmek amacıyla kurumuştur.

2002’deki Doha Konferansı’ndan kısa bir süre sonra, Dünya Ticaret Örgütü üyeleri DTÖ içerisinde kendi türünde bir ilk olan EAGÜ’ler için Çalışma Programı (Work Programme for LDCs)’nı kabul etmişlerdir. Çalışma programının uygulanması EAGÜ Alt-Komitesinin öncelikli alanıdır. Doha Deklarasyonu, küreselleşmenin potansiyel faydalarını eyleme dönüştürmek için, şeffaf, ayrım yapmayan ve kurallara dayalı çok yönlü bir ticaret sisteminin EAGÜ’ler için gerekli olduğunu kabul ve tasdik etmiştir. EAGÜ’ler ticaret sistemine entegre edilerek, küresel ticaretin gelişmesinden faydalanma fırsatına sahip olacaklardır. Neticede, EAGÜ’ler devam eden Doha Development Agenda (DDA)’nın aktif katılımcıları olmuşlar ve bir takım önemli ve avantajlı sonuçlar elde etmişlerdir. EAGÜ’lerin DDA bünyesinde gerçekleşen müzakerelerden elde ettiği kazanımların bazıları şöyle sıralanabilir;

Tarım ve Pamuk: GSYİH’de ve İstihdamda büyük paylara sahip olmasından dolayı tarım birçok EAGÜ’nün bel kemiği niteliğindedir. DDA tarım görüşmelerinde EAGÜ’lerin kalkınmasına olanak verilmesi için esnek bir yaklaşım benimsemiştir. EAGÜ’ler (ayrıca gelişmekte olan ülkeleri) için düşünülmüş bir diğer esneklik ise; ithalattaki ani dalgalanmalar ya da fiyat düşüşleri ile başa çıkmak için geçici olarak tarife yükseltilmesine olanak veren bir araç olan Özel Koruma Mekanizması’nın (Special Safeguard Mechanism) kullanılmasıdır. DTÖ üyelerinin de ayrıca özel önem verdiği ve EAGÜ’ler için kritik önemdeki bir diğer konu da pamuktur. Üyeler, pamuk üretimi ile ilgili ticareti bozucu iç desteği azaltmaya ve bunu normalde uygulandığından daha kısa bir sürede yürürlüğe koymaya karar vermişlerdir.

Endüstriyel Ürünler: Tarım dışı pazarlara giriş müzakeleri (the non-agricultural market access negotiations) EAGÜ’lere tarım dışındaki sektörler için serbest pazara girişleri geliştirmek amacındadır. Bu DFQF Kararı’nın (Duty-Free, Quota-Free Decision) uygulanması ve ticarette tarife dışı engeller’in (non-tariff barriers) azaltılması ya da kaldırılması ile mümkün olacaktır.

Hizmet Ticareti; EAGÜ’lerin ekonomik kalkınmasının teşvik edilmesinde önemli bir rol oynamaktadır. DTÖ hizmet ticareti müzakereleri kapsamında Eylül 2003’te ‘Modaliteler’ adı altında EAGÜ’lere özel bir uygulamayı hayata geçirmiştir. DTÖ üyelerinden ihracatlarında EAGÜ’leri ilgilendiren sektörlere ve tedarik çeşitlerine öncelik vermeleri istenmiştir. Bunula birlikte, EAGÜ’ler de GATS’ta yer alan MFN yükümlülüklerinden feragat etme adaptasyonu sürecini uygulamaya koymuşlardır.

Ticari Faaliyetlerin Kolaylaştırılması; DTÖ üyeleri GATT anlaşmasındaki ilgili hususları ( Madde V: transit geçiş serbestliği, Madde VIII- ithalat ve ihracat ile bağlantılı ücretler ve formaliteler, Madde X: ticari düzenlemelerin duyurulması ve uygulanması) geliştirmek ve netleştirmek amacıyla Temmuz 2004’te ticari faaliyetlerin kolaylaştırılması müzakerelerine başlanması konusunda fikir birliğine varmışlardır. (http://www.wto.org/english/res_e/booksp_e/harnessing_trade_dev_e.pdf)

EN AZ GELİŞMİŞ ÜLKELERE SAĞLANAN TİCARİ İMTİYAZLAR

Uluslararası çok taraflı ticaret alanında en az gelişmiş ülkelere daha çok kayırma sağlanması imkanı 1971 yılından itibaren sağlanmıştır. EAGÜ’ler bir takım projeler ve düzenlemeler vasıtasıyla gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin pazarlarında ayrıcalıklı tarife uygulamalarından faydalanmaktadırlar. Bunların arasında; Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi (Generalized System of Preferences), ACP Ülkeleri (African, Caribbean and Pacific) ve AB arasındaki Cotonou Ortaklık Anlaşması (Cotonou Partnership Agreement) ve seçilmiş belirli ülkelerin ve grup ülkelerinin yararlandığı diğer imtiyaz uygulamaları bulunmaktadır. Tüm bu imtiyazlı uygulamalara rağmen, EAGÜ’lerin serbest pazara girişlerinde halen bir takım engeller bulunmaktadır.

1996 Singapur Bakanlar Bildirisi’nde (The 1996 Singapore Ministerial Declaration) EAGÜ’ler için özel ticari imtiyaz girişimleri uygulamaya konularak ticaretle uğraşan ülkelerin dikkatleri tekrar bu tek yönlü imtiyazlar fikrine çekilmiştir. (http://archive.unctad.org/en/docs/aldc20084_en.pdf)

Aralık 1996’daki DTÖ Singapur Bakanlar Konferansında, DTÖ üyeleri pazarlarına EAGÜ menşeli ürünlerin girişini kolaylaştıracak bir eylem planı uygulamayı taahhüt etmişler; 1998 yılında AT, tüm EAGÜ’lere 602/98 sayılı Konsey Tüzüğü çerçevesinde, Lome Sözleşmesi ile sağladığı tercihlere benzer tercihler sağlamıştır. (http://www.mfa.gov.tr/turkiyenin-kalkinma-isbirligi.tr.mfa)

Singapur teklifine bir cevap olarak, EAGÜ’lerin serbest pazara daha avantajlı giriş koşullarına sahip olmaları için bir takım girişimler başlatılmıştır. Yukarı da bahsi geçen uygulamaların dışında Quad ülkeleri olarak tanımlanan Avrupa Birliği, Amerika Birleşik Devletleri, Kanada ve Japonya’dan oluşan grubun EAGÜ’ler için sağladığı imtiyazlı uygulamalar şunlardır:

Everything But Arms Initiative (EBA): Söz konusu imtiyazlı uygulamalar arasında en önemlisi olarak kabul edilen EBA girişimi, silahlar ve mühimmat hariç EAGÜ’lerden ihraç edilen tüm ürünlere gümrüksüz ve kotasız pazara giriş imkanı sağlamıştır. Muz, şeker ve pirinçte belirli geçiş dönemlerinin ardından gümrük vergileri aşamalı olarak azaltılarak pazara girişi sağlanmıştır.
African Growth and Opportunity Act (AGOA) : Mayıs 2000’ de ABD, African Growth and Opportunity Act programını duyurmuş ve Sahraaltı EAGÜ’leri kaynaklı 1783 yeni ürün gümrüksüz olarak ABD pazarına giriş hakkı kazanmıştır. ABD, Genelleştirişmiş Tercihler Sistemi programında Sahra-altı Ülkelerinin yararına tekstil ve giyim sektörlerini de içeren bazı değişiklikler yapmıştır.
Eylül 2000’de Kanada Devleti GSP programının ürün kapsamını EAGÜ kaynaklı 570 ürünün pazara gümrüksüz girişine izin verecek şekilde genişletmiştir. Ocak 2003’te GSP programı tekstil ve giyim dahil tüm ürünleri ve yeni menşe kurallarını kapsayacak şekilde geliştirilmiştir.
Japonya da GSP programında benzer değişiklikler yapmıştır. Aralık 2000’de program, EAGÜ kaynaklı endüstriyel ürünleri içinde bulunduğu ek bir liste için gümrüksüz giriş sağlayacak biçimde revize edilmiştir. Bunu 2003 yılındaki ikinci değişiklik izlemiştir. Bir tarım ürünleri listesi eklenmiş ve EAGÜ’ler için hazırlanan programdaki tüm ürünlerin gümrüksüz girişten faydalanması sağlanmıştır. Sonuncu önemli değişiklik 2007 yılında yapılmıştır. Bu değişiklik sonucu, Japonya 1011 ürünün EAGÜ’lerin gümrüksüz ve kotasız ürünler listesine eklendiğini duyurmuştur.

(http://archive.unctad.org/en/docs/aldc20084_en.pdf )

Ayrıca Doha Development Agenda (DDA)’nın yürürlüğe girmesinden bu yana, çeşitli ülkeler EAGÜ’lerin gümrüksüz ve kotasız serbest pazara girişleri için uygulamalar başlamışlardır (Yeni Zelanda-2001, İzlanda- 2002, Norveç-2002, Kanada-2003, Avustralya-2004 ve İsviçre 2004). (http://www.wto.org/english/res_e/booksp_e/harnessing_trade_dev_e.pdf)

4.1. Everythig But Arms (Silahlar Hariç Herşey) Uygulaması

EBA düzenlemesi En Az Gelişmiş Ülkeler ’den yapılan silah ve mühimmat hariç tüm ürünlerin gümrüksüz ve miktar kısıtlama olmaksızın Avrupa Birliği pazarına girişlerine olanak vermiştir. 26 Şubat 2001 tarihli 416/2001 sayılı Konsey Tüzügü (21) ile ise AT, silah ve mühimmat haricindeki tüm EAGÜ ürünlerine vergi muafiyeti tanımıştır, bu düzenleme “EBA Regulation” (EBA: Everything But Arms, silah hariç herşey) olarak tanınmaktadır. Bu düzenleme ile EAGÜ menşeli- silah hariç- tüm ürünlerin AT pazarına sıfır vergi ile ve hiçbir miktar kısıtlaması olmaksızın giriş imkanı sağlanmıştır. Sadece muz, pirinç ve şeker için hemen gümrük muafiyeti sağlanmamış, bu ürünler için tedrici bir vergi indirimi öngörülmüştür, aynı zamanda şeker ve pirinç için belli kotalar çerçevesinde muafiyet tanınmıştır (21-ATRG L80, 18/3/1998). (http://www.mfa.gov.tr/turkiyenin-kalkinma-isbirligi.tr.mfa)

EAGÜ’lerden ithal edilen ürünlerin büyük bir çoğunluğu EBA düzenlemesi öncesinde GSP ve Cotonou Anlaşması kapsamında gümrüksüz giriş hakkına sahipti. Yapılan detaylı incelemeler, Avrupa Birliği tarafından EAGÜ’ler için EBA öncesi GSP programında ve Cotonou İşbirliği Anlaşmasındaki ürün içeriklerinin, tüm ürünlerin gümrüksüz girişleri için yeterli olmadığını kanıtlamıştır. EBA uygulaması ile daha önce tarım ve işlenmiş gıda ürünlerinin oluşturduğu belirli gruplara uygulanan özel vergiler ve giriş fiyatları ortadan kalkmıştır.

EBA düzenlemesinin en önemli özelliği, AB’nin GSP programının içine katılmış olması ve AB pazarına girişin GSP programı kurallarınca belirleniyor olmasıdır. EBA düzenlemesi ve AB tarafından uygulanan diğer tek taraflı imtiyazlar arasındaki temel fark, EAGÜ’ler için uygulanan imtiyazların süresiz olması ve periyodik yenilemelere tabi olmamasıdır.

EBA programı, sığır eti ve süt ürünleri gibi hassas ürünleri, sebze ve meyveleri, işlenmiş sebze ve meyveleri, mısır ve diğer hububatları, nişasta, yağlar, işlenmiş şeker, kakao, makarna ve alkollü içecekler de dahil pek çok tarımsal ürünü de kapsamaktadır. (http://archive.unctad.org/en/docs/aldc20084_en.pdf)

EBA programında sadece son derece hassas üç ürün liberalizasyona hemen tabi olmamıştır:

Taze muz: EBA çerçevesinde, AB tarife oranını 1 Ocak 2002 ve 1 Ocak 2006 tarihleri arasında her yıl %20 düşürülerek dönem sonunda tam serbestleşme sağlanmıştır. AB’ye EAGÜ’lerden yapılan taze muz ithalatları vergileri 1 Ocak 2006 tarihinden itibaren tamamıyla elimine edilmiştir.
Pirinç: Tam liberalizasyon, 1 Eylül 2006 ile 1 Eylül 2009 tarihleri arasında AB tarife oranlarının aşamalı olarak 0’a düşürülmesi ile sağlanması planlanmıştır. Pirinç üzerindeki vergiler, 1 Eylül 2006 tarihinde %20 düşürülmüş, 1 Eylül 2007 tarihi itibariyle başlangıç vergi düzeyinin % 50’sine indirilmiştir ve 1 Eylül 2008’de ise vergi düzeyinin %80 oranında düşürülmüş en 1 Eylül 2009 tarihi itibariyle vergiler tamamen kaldırılmıştır. Aynı zamanda etkin pazar girişi sağlamak amacıyla EAGÜ pirinci tarife kotası limitleri dahilinde vergiden muaf olarak AB pazarına girebilir. Bahsi geçen kota miktarı, yakın zamanda AB pazarına yapılan en iyi düzeydeki EAGÜ ihraç düzeyleri artı %15 temelinde belirlenmiştir.
Şeker: 1 Temmuz 2006 ve 1 Temmuz 2009 periyodu aralığında AB tarife oranının aşamalı olarak 0’a düşürülmesi ile tam anlamıyla liberalizasyon sağlanmıştır. Şeker üzerindeki vergiler, 1 Temmuz 2006 tarihi itibariyle % 20 oranında düşürülmüştür, 1 Temmuz 2007 tarihi itibariyle % 50 daha indirilmiştir ve 1 Temmuz 2008 itibariyle orijinal seviyesinin % 80 oranında inmesi sağlanarak 1 Temmuz 2009 itibariyle vergiler kaldırılmıştır.

Bu ürünlerdeki liberalizasyonda gerçekleşecek gecikmeyi telafi etmek için AB, en az gelişmiş ülkelere şeker ve pirinç ürünlerine vergiden muaf kota oluşturulmasıyla pazara giriş planı sağlamışlardır. Bahsi geçen ürünler için oluşturulan kotalar aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir.

EBA Antlaşması Altında Ham Şeker Ve Pirinç İçin En Az Gelişmiş Ülkelere İlişkin Tarife Kotaları

	2001-2002	2002-2003	2003-2004	2004-2005	2005-2006	2006-2007	2007-2008	2008-2009
Ürünler	“AB ithalatı000 ton”	“AB ithalatı000 ton”	“AB ithalatı000 ton”	“AB ithalatı000 ton”	“AB ithalatı000 ton”	“AB ithalatı000 ton”	“AB ithalatı000 ton”	“AB ithalatı000 ton”
Pirinç 1.	2 517	2 895	3 329	3 829	4 403	5 063	5 823	6 696
Şeker 2.	74 185	85 313	98 110	112 827	129 751	149 213	171 595	197 335
Pazar yılları: Eylül 2001- Eylül 2009 Pazar yılları: Temmuz 2001- Temmuz 2009

Kaynak: CAP Monitor, Agra Europe, AB Ortak Tarım Politikası Konusunda Sürekli Güncellenen Bilgi Servisi.

Bu süreçte, AB, pirinç, şeker ve muz ithalatlarını dikkatli bir şekilde izlenmiş ve AB pazarları ve pazarların düzenleyici mekanizmalarına tehdit ihtimali de dâhil AB üreticilerini rahatsız etme durumu ile karşılaşırsa korunma önlemleri uygulayabilme hakkını saklı tutmuştur.(http://abdgm.tarim.gov.tr/ABU_files/Tezler/neslihanyilmaz.pdf)

4.2 African Growth and Opportunity Act

African Growth and Opportunity Act (AGOA), Amerika Birleşik Devletleri’nin Afrika ülkeleri için yeni ticaret ve yatırım politikasını oluşturan en güncel programıdır. AGOA seçilmiş Sahraaltı ülkelerinin ABD pazarına imtiyazlı girişlerini sağlayan bir fırsat niteliğindedir.

ABD’nin halihazırda kullanılan normal GSP programı kısa vadeli periyolarla yapılan güncellemelere ve ürün grubu açısından pek çok sınırlamaya tabi durumdayken, AGOA’da pek çok sayıdaki ürün grubuna gümrüksüz giriş imkanı sağlamak amacıyla GSP programında değişiklik yapılmıştır. Bu değişiklik, vize ve özel menşe koşullarını yerine getirebilme ile ilgili kuralları ve o ana kadar ithalatı hassas olarak kabul edilen ve dolayısyla kanuna uygun olarak program dışında bırakılan tekstil ve konfeksiyon ürünlerini kapsamaktadır.

2007 yılında yayınlanan raporda, AGOA’da seçilmiş 38 Sahraaltı Afrika ülkesinden çok sayıda ürünün ABD pazarına gümrüksüz olarak girişinin sağlandığı belirtilmiştir.

AGOA’dan faydalanan ülkeler Angola; Benin; Botsvana; Burkina Faso; Burundi, Kamerun; Cape Verde; Çad; Demokratik Kongo Cumhuriyeti; Cibuti; Etiyopya; Gabon; Gambiya; Gana; Gine; Gine-Bissau; Kenya; Lesotho; Liberya; Madagaskar; Malavi; Mali; Mauritius; Mozambik; Namibya; Nijer; Nijerya; Ruanda; Sao Tome ve Príncipe; Senegal; Seyşeller; Sierra Leone; Güney AfriKa; Svaziland; Uganda; Birleşik Tanzanya Cumhuriyeti; ve Zambiya. (http://archive.unctad.org/en/docs/aldc20084_en.pdf )

EN AZ GELİŞMİŞ ÜLKELERİN GELECEĞİ VE SONUÇ

En Az Gelişmiş Ülkeler grubunun Dünya gündemine girdiği 1970’li yıllardan bu yana, yukarı da belirtildiği gibi pek çok uluslararası kuruluş söz konusu ülkelerin gelişimi ve bu ülkelerde yaşayan insanların daha iyi standartta bir yaşam kalitesine kavuşması için çeşitli girişimlerde bulunmuştur. Ancak sonuçların pek de iç açıcı olmaması, yapılan faaliyetlerin etkinliği üzerinde düşünülmesine ve tartışılmasına neden olmaktadır.

LCD Watch ve BM 2010 En Az Gelişmiş Ülkeler Raporlarına göre;

Gelişmiş ülkeler resmi kalkınma yardımları konusunda EAGÜ’lere verdikleri sözleri tutamamışlar;
Yardımların miktarı yetersiz kalmış
ve özel yardımların mevcut tasarımı ve uygulama şekli etkinliği azaltmıştır.
DTÖ bünyesinde sağlanan araçlar EAGÜ’lere en az kalkınma faydası sağlayan araçlar olmuştur.
EAGÜ’lerin DTÖ üyeliklerinin kolaylaştırılmasında da sınırlı bir gelişme sağlanabilmiştir.
Yardımların finansmanındaki bozukluklar, uygulamadaki aksaklıklar, araçların farklı şekillerde yorumlanması, yardımların kapsamının genişletilmesi ve yardımların gönüllülük esasına dayanması etkinliği olumsuz etkileyen diğer faktörler arasında yer almıştır. (http://www.abmaliye.gov.tr/sites/default/files/MB_ABDID_BULTEN_1106.pdf)

Global Trade Alert’in yaptığı analizlere göre de; Kasım 2008’den bu yana EAGÜ’lerin ticari faaliyetlerini ilgilendiren ve % 70’i G-20 ülkeleri tarafından alınmış 141 adet koruma önlemi bulunmaktadır. Tarife artışları, ihracat vergileri, sınırlamaları ve ihracat sübvansiyonları söz konusu önlemlerin en çok kullanılanları arasındadır. Var olan ticari kayıplar üzerine tahmini bir parasal değer saptanamasa da, tekstil ve giyim, deri, şeker ve taneli tahıllar olmak üzere EAGÜ’lerin ihracatının kilit ürünlerini etkileyen söz konusu koruma önlemleri En Az Gelişmiş Ülkelerin ticaret akışlarına doğrudan etki yapmıştır. (http://www.un.org/millenniumgoals/2011_Gap_Report/1138394%20(E)%20MDG%20Gap%20Report%202011_WEB%20NEW.pdf )

Tüm bu bilgiler ışığında EAGÜ’ler içi yeni bir uluslararası kalkınma mimarisi oluşturulması planlanmaktadır. Yeni mimarinin ilkeleri; kalkınmanın üretim kapasitesinin artırılmasına dayalı olarak sağlanması, ulusal kalkınma stratejilerinin ülkeler tarafından sahiplenilmesi, küresel ekonomi ile bütünleşmenin kolaylaştırılması, devletin özel sektöre rehberlik etme ve teşvik etme rolünün güçlendirilmesi, yurtiçi kaynak hareketliliğinin sağlanması, ticaret, finans, teknoloji, mallar ve iklim değişikliği politikaları arasında uyumun sağlanması, Kuzey-Güney kalkınma işbirliğini tamamlamak üzere Güney-Güney kalkınma işbirliğinin sağlanması başlıklarını kapsamaktadır. http://www.abmaliye.gov.tr/sites/default/files/MB_ABDID_BULTEN_1106.pdf)

Ticaretin serbestleştirilmesini daha ileriye götürmek ve EAGÜ’lerin ihracat performanslarının güçlendirilmesine öncelik vermek uluslararası düzeyde gereklidir. Bu açıdan bakıldığında da üç tür politikadan söz edilebilir: (UNCTAD, 2004, pp.239-263)

Genel düzeyde uygulanabilir destekte, tüm gelişmekte olan ülkelere odaklanılarak, (i) emtia fiyatlarındaki dengesizlikle ve düşüşle başa çıkılması ve (ii) doğal kaynakların ve gelirlerinin yönetimi ile ilgili zorlukların belirlenmesi konularında yardım edilmelidir. (Global Initiative on Commodities, Outcome Document, Brasilia, May 7-11, 2007)
EAGÜ’lere özel destek tedbirleri, (i) özel ve farklılık arz eden uygulamaların şartlarının sağlamlaştırılmasına, (ii) pazara giriş imtiyazlarının sağlamlaştırılmasına ve (iii) arz yönlü destek tedbirlerinin tanıtımına odaklanmalıdır.
Güney-Güney İşbirliği; Güney-Güney ticareti önemli ölçüde artmakta ve pek çok gelişmekte olan ülke de bundan faydalanmaktadır. Ancak, Kuzey-Güney ticaretinden dışlanan EAGÜ’ler Güney-Güney ticaretinden de dışlanmaktadırlar. Diğer gelişmekte olan ülkeler kaynaklı EAGÜ ithalat oranı önemli ölçüde artarken, gelişmekte olan ülkelerin EAGÜ kaynaklı ithalat oranı düşmektedir. Bugün diğer gelişmekte olan ülkelerin EAGÜ’lerden yaptığı ithalat 1980’li yıllarda yapılandan daha düşük bir seviyededir. Bunu engellemede, daha fazla gelişmekte olan ülkenin pazarlarını EAGÜ’lerden yapılacak ihracata açması önemlidir.

Uluslararası düzeyde ticari serbestleşme ile ulusal düzeyde kapasite inşası birlikte yürütülmelidir. Ticaret kapasitesini kuvvetlendirmek için gereken çabalar (i) ülkelerin uygun ticaret politikaları ve düzenlemeleri yürürlüğe koymaları ve/veya (ii) üreticilere ürün standardı oluşturmada yardımcı olma konularını içermelidir. Taşımacılıkla ilgili altyapının eksikliği karayla çevrili EAGÜ’lerin (Landlocked LDCs) en önemli sorunlarından biridir. Tüm bunlar önemlidir ancak yeterli değildir. EAGÜ’lerin zayıf ihracat performansları, ne sadece uluslararası ticaret engelleri ne de sadece ürünlerin taşınmasında karşılaşılan sorunlarla ilgilidir. Zayıf ihracatın nedeni, öncelikli olarak EAGÜ’lerin ürün fiyatı ve kalitesi açılarından uluslararası düzeyde rekabet edebilecek yetkinliklerinin olmamasıdır.

Halihazırdaki ticaret stratejileri kalkınma stratejilerinin önemli bir parçasını oluşturur. Ticaret stratejilerinin, kalkınma ve fakirliğin azaltılması ile ilgili stratejilerin yerine geçmesini önermek abartılı olur, ancak ticaret stratejileri kalkınma ve fakirliğin azaltılması ile ilgili stratejileri belirlemektedir. Daha dengeli bir ticaret ve kalkınma ilişkisi için ticaret güdümlü kalkınma stratejilerinden, kalkınma güdümlü ticaret stratejilerine doğru bir değişim olmalıdır. (http://www.un.org/millenniumgoals/2011_Gap_Report/1138394%20(E)%20MDG%20Gap%20Report%202011_WEB%20NEW.pdf )

KAYNAKÇA:

http://www.abmaliye.gov.tr/sites/default/files/3_5_MB_ABDID_BULTEN_0707.pdf

T.C. Maliye Bakanlığı AB ve Dış İlişkiler Daire Başkanlığı Bülteni, Temmuz 2007

http://unctad.org/en/docs/ldc2011_en.pdf

UNCTAD The Least Developed Countries Report 2011

http://library.fes.de/pdf-files/iez/global/08724.pdf

FES, Internatinal Policy Analysis, Least Developed Countries in the Next Decade

http://www.abmaliye.gov.tr/sites/default/files/MB_ABDID_BULTEN_1106.pdf

T.C. Maliye Bakanlığı AB ve Dış İlişkiler Daire Başkanlığı, BM IV. En Az Gelişmiş Ülkeler Konferansı 9-13 Mayıs 2011 İstanbul, Haziran 2011

http://www.mfa.gov.tr/turkiyenin-kalkinma-isbirligi.tr.mfa

T.C. Dış İşleri Bakanlığı, Türkiye’nin Kalkınma İşbirliği: Genel Özellikleri ve En Az Gelişmiş Ülkelere Yönelik Yaklaşımı

http://www.wto.org/english/res_e/booksp_e/harnessing_trade_dev_e.pdf

WTO, Harnessing Trade for Development in the Least Developed Countries

UNCTAD Handbook on Duty-Free Quto-Free and Rules of Origin Part1 Quad Countries

http://elibrary.worldbank.org/docserver/download/3018.pdf?expires=1338238861&id=id&accname=guest&checksum=DB72B8414246E2CCDD943E694350D803

Integrated the Least Developed Countries into the World Trading System – The Current Impact of EU Preferences under Everything But Arms, Paul Brenton, April 2003, The World Bank Poverty Reduction and Economic Management Network, International Trade Department

http://abdgm.tarim.gov.tr/ABU_files/Tezler/neslihanyilmaz.pdf

Tez: Avrupa Birliği Ortak Ticaret Politikası ve Türkiye Tarımının Uyumu, Neslihan Yılmaz

http://www.un.org/millenniumgoals/2011_Gap_Report/1138394%20(E)%20MDG%20Gap%20Report%202011_WEB%20NEW.pdf

Millenium Development Goal 8, The Global Partnership for Development: Time to Deliver, MDG Gap Task Force Report 2011

EK: EN AZ GELİŞMİŞ ÜLKELERİN TİCARİ VERİLERİ

AFGANİSTAN (2009)
İhracat :	403.4 Milyon USD
İthalat :	3 336.4 Milyon USD
Ticari Partnerler (İhracat): Pakistan % 47.4, Hindistan %18.8, İran %10.2
Ticari Partnerler (İthalat): Özbekistan %26.3, Çin %10.8, Japonya %10.1
İhraç Edilen Ürünler: Opium, Meyve ve sert kabuklu yemişler, El dokuması halılar, Yün, Pamuk, Koyun derisi, Değerli ve yarı değerli taşlar
İthal Edilen Ürünler: makine ve diğer yatırım malları, Gıda maddeleri ve petrol ürünleri

ANGOLA (2009)
İhracat :
İthalat :	–
Ticari Partnerler (İhracat): –
Ticari Partnerler (İthalat): –
İhraç Edilen Ürünler: petrol ürünleri, elmas (elmas ve petrol ürünleri ihracatın %80’inin oluşturuyor), kahve, sisal, pamuk, kereste ve balık
İthal Edilen Ürünler: gıda maddeleri, tekstil ürünleri ve tüketim malları

BANGLADEŞ (2009)
İhracat :	13 143.0 Milyon USD
İthalat :	17 622.9 Milyon USD
Ticari Partnerler (İhracat): ABD %25.7, Almanya % 15.2, İngiltere % 9.5
Ticari Partnerler (İthalat): Çin % 15.6, Hindistan %13.2, Kuveyt % 7.2
İhraç Edilen Ürünler: giyim eşyası, dondurulmuş balık ve deniz ürünleri, hint keneviri ve hint keneviri mamülleri ve deri
İthal Edilen Ürünler: makine ve ekipmanları, kimyasallar, demir ve çelik, gıda maddeleri ve petrol ürünleri

BENİN (2009)
İhracat :	224.6 Milyon USD
İthalat :	1 003.3 Milyon USD
Ticari Partnerler (İhracat): Çin %24, Nijerya % 8.7, Hindistan %8.6
Ticari Partnerler (İthalat): Fransa %17.2, Çin %8.5, Fildişi Sahili %6.9
İhraç Edilen Ürünler: ham petrol, pamuk, hurma ve kakao
İthal Edilen Ürünler: yatırım malları, gıda maddeleri ve petrol

BUTAN (2009)
İhracat :	495.8 Milyon USD
İthalat :	529.4 Milyon USD
Ticari Partnerler (İhracat): Hindistan %93.5, Bangladeş %3.2, Hong Kong %2.8
Ticari Partnerler (İthalat): Hindistan %77.8, Singapur %2.9, Japonya %2.2
İhraç Edilen Ürünler: elektrik, yazılım programları, kablo, bitkisel yağlar, kardamom, alçıtaşı, kereste, sement, meyve, değerli taşlar ve baharatlar
İthal Edilen Ürünler: otomobil, ham petrol, makine, hububat, kumaş ve pirinç

BURKİNA FASO (2009)
İhracat :	795.5 Milyon USD
İthalat :	1 870.3 Milyon USD
Ticari Partnerler (İhracat): İsviçre %55.4, Singapur %11.8, Fransa %5.2
Ticari Partnerler (İthalat): Fildişi Sahili %14.5, Fransa %12.8, Çin %9.8
İhraç Edilen Ürünler: susam, karite, pamuk, yer fıstığı, canlı hayvan ve altın
İthal Edilen Ürünler: petrol, yatırım malları ve gıda maddeleri

BURUNDİ (2009)
İhracat :	112.9 Milyon USD
İthalat :	344.8 Milyon USD
Ticari Partnerler (İhracat): BAE % 25.6, İsviçre % 18.3, Tanzanya % 8.4
Ticari Partnerler (İthalat): Belçika % 13.5, Çin 9.4, Kenya % 9.3
İhraç Edilen Ürünler: şeker, pamuk, çay ve kahve
İthal Edilen Ürünler: gıda maddeleri, petrol ürünleri ve yatırım malları

KAMBOÇYA (2009)
İhracat :	4 358.2 Milyon USD
İthalat :	4 416.7 Milyon USD
Ticari Partnerler (İhracat): ABD %45.2, Hong Kong % 19.3, Kanada % 6.7
Ticari Partnerler (İthalat): Çin %21.1, Tayland %15.8, Hong Kong %13.3
İhraç Edilen Ürünler: giyim eşyası, kereste, kauçuk, pirinç, balık, tütün ve ayakkabı
İthal Edilen Ürünler: petrol ürünleri, sigara, altın, inşaat malzemeleri, makine, motorlu taşıtlar ve farmakolojik ürünler

ORTA AFRİKA CUMHURİYETİ (2009)
İhracat :	116.2 Milyon USD
İthalat :	186.3 Milyon USD
Ticari Partnerler (İhracat): Belçika %28.3, Fransa %18.7, İsviçre %13.7
Ticari Partnerler (İthalat): Kamerun %15.7, France %13.8, Kongo % 6.1
İhraç Edilen Ürünler: elmas, kereste, kahve, pamuk ve tütün
İthal Edilen Ürünler: gıda maddeleri, makine, petrol ürünleri, kimyasallar, farmakolojik ürünler, elektrikli aletler ve motorlu taşıtlar

ÇAD (2009)
İhracat :	– Milyon USD
İthalat :	– Milyon USD
Ticari Partnerler (İhracat): –
Ticari Partnerler (İthalat): –
İhraç Edilen Ürünler: ham petrol, pamuk, büyükbaş hayvan ve akasya zamkı
İthal Edilen Ürünler: makine, tekstil, gıda maddeleri, ulaşım aracı ekipmanları, endüstriyel ürünler ve tüketim malları

KOMOR ADALARI (2009)
İhracat :	8.5 Milyon USD
İthalat :	120.5 Milyon USD
Ticari Partnerler (İhracat): –
Ticari Partnerler (İthalat): BAE %38.6, Fransa %10.8, Pakistan %4
İhraç Edilen Ürünler: vanilya, karanfil, parfüm esansları, kopra
İthal Edilen Ürünler: pirinç, petrol, et, buğday unu, pamuklu tekstil ve çimento

DEMOKRATİK KONGO CUMHURİYETİ (2009)
İhracat :	– Milyon USD
İthalat :	– Milyon USD
Ticari Partnerler (İhracat): –
Ticari Partnerler (İthalat): –
İhraç Edilen Ürünler: elmas, altın, bakır, kobalt, ahşap ürünleri, ham petrol ve kahve
İthal Edilen Ürünler: gıda maddeleri, madencilikle ilgili makineler, ulaşım aracı ekipmanları ve akaryakıt

CİBUTİ (2009)
İhracat :	363.7 Milyon USD
İthalat :	647.6 Milyon USD
Ticari Partnerler (İhracat): Etiyopya % 35.4, Fransa %20.1, Somali %11.9
Ticari Partnerler (İthalat): Fransa %30.5, BAE %18.5, Suudi Arabistan %6
İhraç Edilen Ürünler: gıda maddeleri, madencilikle ilgili makineler, ulaşım aracı ekipmanları ve akaryakıt
İthal Edilen Ürünler: gıda maddeleri, meşrubatlar, ulaşım aracı ekipmanları, kimyasallar, petrol ürünleri, farmakolojik ürünler

EKVATOR GİNESİ (2009)
İhracat :	– Milyon USD
İthalat :	– Milyon USD
Ticari Partnerler (İhracat): –
Ticari Partnerler (İthalat): –
İhraç Edilen Ürünler: petrol, kereste, metil alkol ve kakao
İthal Edilen Ürünler: petrol endüstrisi ekipmanları, diğer ekipmanlar, inşaat malzemeleri ve taşıt araçları

ERİTRE (2009)
İhracat :	– Milyon USD
İthalat :	– Milyon USD
Ticari Partnerler (İhracat): –
Ticari Partnerler (İthalat): –
İhraç Edilen Ürünler: canlı hayvan, sorgum, tekstil ürünleri ve gıda
İthal Edilen Ürünler: makine, petrol ürünleri, gıda ve sanayi ürünleri

ETİYOPYA (2009)
İhracat :	1 618.2 Milyon USD
İthalat :	7 973.9 Milyon USD
Ticari Partnerler (İhracat): Çin %15, Hollanda %8.9, Somali %8.3
Ticari Partnerler (İthalat): Çin %24.1, Suudi Arabistan %11.7, Hindistan %8
İhraç Edilen Ürünler: kahve, canlı hayvan, altın ve deri ürünleri
İthal Edilen Ürünler: gıda, makine, ulaşım aracı ekipmanları, akaryakıt, hububat, taşıt araçları ve tekstil

GAMBİYA (2009)
İhracat :	66 Milyon USD
İthalat :	303.9 Milyon USD
Ticari Partnerler (İhracat): Senegal %26.8, Gine %23.9, Gine-Bissau %14.1
Ticari Partnerler (İthalat): Fildişi Sahili %14.3, Çin %11.5, İngiltere %7.8
İhraç Edilen Ürünler: balık, yer fıstığı ve pamuk
İthal Edilen Ürünler: akaryakıt, makine ve sanayi ürünleri

GİNE (2009)
İhracat :	1 430.5 Milyon USD
İthalat :	1 835.5 Milyon USD
Ticari Partnerler (İhracat): Fransa %24.5, İsviçre %19.5, Rusya %10.6
Ticari Partnerler (İthalat): Hollanda %20.6, Fransa %10.1, İngiltere %7.9
İhraç Edilen Ürünler: boksit, alumintum oksit, altın, elmas, kahve, balık ve tarımsal ürünler
İthal Edilen Ürünler: petrol ürünleri, metaller, makine, ulaşım aracı ekipmanları, tekstil, tahıllar ve diğer gıda maddeleri

GİNE-BİSSAU (2009)
İhracat :	23.2 Milyon USD
İthalat :	111.7 Milyon USD
Ticari Partnerler (İhracat): Hindistan %86.6, Singapur %12.1, Portekiz %0.4
Ticari Partnerler (İthalat): Senegal %40.9, Portekiz %37.2, Tayland %7
İhraç Edilen Ürünler: balık, karides, kaju fıstığı, yer fıstığı, hurma çekirdeği ve biçilmiş kereste
İthal Edilen Ürünler: gıda ürünleri, makine ve ulaşım aracı ekipmanları ve petrol ürünleri

HAİTİ (2009)
İhracat :	– Milyon USD
İthalat :	– Milyon USD
Ticari Partnerler (İhracat): –
Ticari Partnerler (İthalat): –
İhraç Edilen Ürünler: konfeksiyon, yağ, kakao, kahve ve mango
İthal Edilen Ürünler: gıda, sanayi ürünleri, makine ve ulaşım aracı ekipmanları, akaryakıt ve hammaddeler

KİRİBATİ (2009)
İhracat :	3.6 Milyon USD
İthalat :	68.1 Milyon USD
Ticari Partnerler (İhracat): –
Ticari Partnerler (İthalat): Avusturalya %29.4, Fiji %25.8, Fransa %6.9
İhraç Edilen Ürünler: kopra, hindistan cevizi, deniz yosunu ve balık
İthal Edilen Ürünler: gıda maddeleri, makine ve ekipmanları, çeşitli sanayi ürünleri ve petrol

LAOS HALK DEMOKRATİK CUMHURİYETİ (2009)
İhracat :	– Milyon USD
İthalat :	– Milyon USD
Ticari Partnerler (İhracat): –
Ticari Partnerler (İthalat): –
İhraç Edilen Ürünler: ahşap ürünleri, kahve, elektrik, sac, balır ve altın
İthal Edilen Ürünler: makine ve ekipmanları, taşıt araçlaerı, akaryakıt ve tüketim malları

LESOTHO (2009)
İhracat :	– Milyon USD
İthalat :	– Milyon USD
Ticari Partnerler (İhracat): –
Ticari Partnerler (İthalat): –
İhraç Edilen Ürünler: giyim eşyası, ayakkabı, yün ve tiftik, gıda ve canlı hayvanlar
İthal Edilen Ürünler: gıda, inşaat malzemeleri, taşıt araçları, makine, ilaç ve petrol ürünleri

LİBERYA (2009)
İhracat :	– Milyon USD
İthalat :	– Milyon USD
Ticari Partnerler (İhracat): –
Ticari Partnerler (İthalat): –
İhraç Edilen Ürünler: kauçuk, kereste, demir, elmas, kakao ve kahve
İthal Edilen Ürünler: akaryakıt, kimyasallar, makine, ulaşım aracı ekipmanları, sanayi ürünleri ve gıda

MADAGASKAR (2009)
İhracat :	1 095.9 Milyon USD
İthalat :	3 159.3 Milyon USD
Ticari Partnerler (İhracat): Fransa %33.1, ABD %17.9, Almanya %6.4
Ticari Partnerler (İthalat): Tayland %18.3, Çin %11.2, Fransa %10.5
İhraç Edilen Ürünler: kahve, vanilya, kabuklu deniz hayvanları, şeker, pamuklu giysiler, kromit ve petrol ürünleri
İthal Edilen Ürünler: yatırım malları, petrol, tüketim ürünleri ve gıda

MALAVİ (2009)
İhracat :	1 187.9 Milyon USD
İthalat :	2 029 Milyon USD
Ticari Partnerler (İhracat): Belçika %17.5, Güney Afrika %10.2, Mısır %6.2
Ticari Partnerler (İthalat): Güney Afrika %34.1, Mozambik %12.8, Çin %5.9
İhraç Edilen Ürünler: tütün, çay, şeker, pamuk, kahve, yer fıstığı, ahşap ürünler ve konfeksiyon
İthal Edilen Ürünler: gıda, petrol ürünleri, tüketici malları ve ulaşım aracı ekipmanları

MALİ (2009)
İhracat :	1 918.3 Milyon USD
İthalat :	3 338.9 Milyon USD
Ticari Partnerler (İhracat): Güney Afrika %72.5, Senegal %6.8, Fildişi Sahili %2.6
Ticari Partnerler (İthalat): Senegal %17.2, Fransa %13.9, Fildişi Sahili %10.4
İhraç Edilen Ürünler: pamuk, altın ve canlı hayvan
İthal Edilen Ürünler: petrol, makine ve ekipmanları, inşaat malzemeleri, gıda ve tekstil

MORİTANYA (2009)
İhracat :	1.627.1 Milyon USD
İthalat :	1 637.6 Milyon USD
Ticari Partnerler (İhracat): Fransa %16.3, Almanya %8.2, Çin %7.8
Ticari Partnerler (İthalat): Fransa %16.3, Rusya %11.2, Hollanda %7.7
İhraç Edilen Ürünler: demir cevheri, balık ve balık ürünleri, altın, bakır ve petrol
İthal Edilen Ürünler: makine ve ekipmanları, petrol ürünleri, yatırım malları, gıda ve tüketim ürünleri

MOZAMBİK (2009)
İhracat :	2 147.2 Milyon USD
İthalat :	3 764.2 Milyon USD
Ticari Partnerler (İhracat): Hollanda %41.6, Güney Afrika %21.4, Çin %3.5.
Ticari Partnerler (İthalat): Güney Afrika %35.4, Hollanda %13, Hindistan %6.5
İhraç Edilen Ürünler: aluminyum, karides, kaju fıstığı, narenciye, kereste, elektrik
İthal Edilen Ürünler: makine ve ekipmanlarıi taşıt araçları, akaryakıt, kimyasallar, metal ürünleri, gıda ve tekstil

MYANMAR (2009)
İhracat :	– Milyon USD
İthalat :	– Milyon USD
Ticari Partnerler (İhracat): –
Ticari Partnerler (İthalat): –
İhraç Edilen Ürünler: doğal gaz, ahşap ürünleri, bakliyat, balık, pirinç, konfeksiyon, yeşim taşı ve kıymetli taşlar
İthal Edilen Ürünler: kumaş, petrol ürünleri ve ham petrol, gübre, plastik, makine, ulaşım aracı ekipmanları, çimento ve inşaat malzemeleri

NİJER (2009)
İhracat :	503.1 Milyon USD
İthalat :	1 247.5 Milyon USD
Ticari Partnerler (İhracat): Fransa %33.3, ABD %17.6, Nijerya %11.8
Ticari Partnerler (İthalat): Fransa %13.2, Çin %12.6, ABD %7.6
İhraç Edilen Ürünler: uranyum cevheri, canlı hayvan, börülce, soğan
İthal Edilen Ürünler: makine, taşıt araçları ve yedek parçaları, petrol ve hububat

RUANDA (2009)
İhracat :	211.9 Milyon USD
İthalat :	1 257.6 Milyon USD
Ticari Partnerler (İhracat): Kenya %15.1, Belçika %13.7, Sudan %13.6
Ticari Partnerler (İthalat): Kenya %17.3, Uganda %13.2, Tanzanya %7.5
İhraç Edilen Ürünler: kahve, çay, deri ve kalay cevheri
İthal Edilen Ürünler: gıda, makine ve ekipmanlar, çelik, petrol ürünleri, çimento ve inşaat malzemeleri

SAMOA (2009)
İhracat :	46 Milyon USD
İthalat :	230.5 Milyon USD
Ticari Partnerler (İhracat): Avusturalya %68.9, Y. Zelanda %18.3, Amerikan Samoa %6.3
Ticari Partnerler (İthalat): Y. Zelanda %29.1, Avusturalya %23.6, ABD %13.2
İhraç Edilen Ürünler: balık, hindistan cevizi yağı ve kreması, kopra, taro, otomotiv parçaları, konfeksiyon ve bira
İthal Edilen Ürünler: makine ve ekipmanları, endüstriyel ürünler ve gıda

SAO TOME VE PRINCIPE (2009)
İhracat :	8.1 Milyon USD
İthalat :	103.3 Milyon USD
Ticari Partnerler (İhracat): Portekiz %25.9, Angola %23.5, Hollanda %21
Ticari Partnerler (İthalat): Portekiz %56.5, Angola %14.7, Brazilya %10.4
İhraç Edilen Ürünler: kakao, kopra, kahve ve hurma yağı
İthal Edilen Ürünler: makine ve elektrikli aletler, gıda ürünleri ve petrol ürünleri

SENEGAL (2009)
İhracat :	2 017.4 Milyon USD
İthalat :	4 712.9 Milyon USD
Ticari Partnerler (İhracat): Mali %20.6, İsviçre %7.8, Hindistan %7.7
Ticari Partnerler (İthalat): Fransa %20.3, Nijerya %8.8, Çin %8.3
İhraç Edilen Ürünler: balık, yer fıstığı, petrol ürünleri, fosfat ve pamuk
İthal Edilen Ürünler: gıda ve içeçek, yatırım malları ve akaryakıt

SIERRA LEONE (2009)
İhracat :	153.6 Milyon USD
İthalat :	341.1 Milyon USD
Ticari Partnerler (İhracat): –
Ticari Partnerler (İthalat): Fildişi Sahili %17.6, Senegal %5.7, Çin %5.5
İhraç Edilen Ürünler: elmas, titanyum dioksit, kakao, kahve ve balık
İthal Edilen Ürünler: gıda, makine ve ekipmanları, akaryakıt ve gres yağı, kimyasallar

SOLOMON ADALARI (2009)
İhracat :	158.5 Milyon USD
İthalat :	285 Milyon USD
Ticari Partnerler (İhracat): Çin %46.6, Tayland %7.2, Filipinler %7.1
Ticari Partnerler (İthalat): Avusturalya %31.2, Singapur %27.1, Japonya %8.2
İhraç Edilen Ürünler: kereste, balık, kopra, hurma yağı ve kakao
İthal Edilen Ürünler: gıda, sanayi ürünleri ve kimyasallar

SOMALİ (2009)
İhracat :	– Milyon USD
İthalat :	– Milyon USD
Ticari Partnerler (İhracat): –
Ticari Partnerler (İthalat): –
İhraç Edilen Ürünler: canlı hayvan, muz, hayvan derisi, balık, odun kömürü ve hurda metal
İthal Edilen Ürünler: sanayi ürünleri, petrol ürünleri, gıda, inşaat malzemeleri ve khat(qat)

TIMOR-LESTE(2009)
İhracat :	43.5Milyon USD
İthalat :	101.6 Milyon USD
Ticari Partnerler (İhracat): Avusturalya %53.6, ABD %23.9, Almanya %3.9
Ticari Partnerler (İthalat): Endonezya %47, Singapur %14.6, Avusturalya %13.9
İhraç Edilen Ürünler: kahve, sandal ağacı, mermer
İthal Edilen Ürünler: gıda, benzin, parafin ve makine

TOGO (2009)
İhracat :	280 Milyon USD
İthalat :	787.1 Milyon USD
Ticari Partnerler (İhracat): Nijer %12.7, Benin %10.9, Hindistan %9.8
Ticari Partnerler (İthalat): Fransa %19.2, Çin %15.8, Hollanda %11.1
İhraç Edilen Ürünler: yeniden ihraç ürünleri, pamuk, fosfat, kahve ve kakao
İthal Edilen Ürünler: makine ve ekipmanlar, gıda, petrol ürünleri

TUVALU (2009)
İhracat :	0.1 Milyon USD
İthalat :	26.5 Milyon USD
Ticari Partnerler (İhracat): –
Ticari Partnerler (İthalat): Fiji %23.8, Avusturalya %18.1, Yeni Zelanda %17.4
İhraç Edilen Ürünler: kopra ve balık
İthal Edilen Ürünler: gıda, canlı hayvan, fosil yakıtlar, makine ve sanayi ürünleri

UGANDA (2009)
İhracat :	1 724.3 Milyon USD
İthalat :	4 525.9 Milyon USD
Ticari Partnerler (İhracat): Sudan %14.3, Kenya %9.5, İsviçre %9
Ticari Partnerler (İthalat): BAE %11.4, Kenya %11.3, Hindistan %10.4
İhraç Edilen Ürünler: kahve, balık ve balık ürünleri, çay, pamuk, çiçek, bahçe bitkileri ve altın
İthal Edilen Ürünler: yatırım malları, taşıt araçları, petrol, tıbbi malzemeler, hububat

BİRLEŞİK TANZANYA CUMHURİYETİ (2009)
İhracat :	2 982.4 Milyon USD
İthalat :	6 530.8 Milyon USD
Ticari Partnerler (İhracat): İsviçre %19.6, Çin %13, Kenya %6.5
Ticari Partnerler (İthalat): Hindistan %11.8, Çin %10.6, Güney Afrika %10.5
İhraç Edilen Ürünler: altın, kahve, kaju fıstığı, sanayi ürünleri ve pamuk
İthal Edilen Ürünler: tüketim malları, makine ve taşıt araçları ekipmanları, endüstriyel hammaddeler ve ham petrol

VANUATU (2009)
İhracat :	29.9 Milyon USD
İthalat :	201.7 Milyon USD
Ticari Partnerler (İhracat): Filipinler %14, Yeni Kaledonya %9.7, Fiji %6.7
Ticari Partnerler (İthalat): Avusturalya %31.1, Yeni Zelanda %16.8, Singapur %12.4
İhraç Edilen Ürünler: kopra, sığır, kakao, kereste, kava ve kahve
İthal Edilen Ürünler: makine ve ekipmanlar, gıda, akaryakıt

YEMEN (2009)
İhracat :	6 259 Milyon USD
İthalat :	9 184.8 Milyon USD
Ticari Partnerler (İhracat): Çin %25.2, Hindistan %20.1, Tayland %18.4
Ticari Partnerler (İthalat): BAE %9.9, Çin %9.3, ABD %6.4
İhraç Edilen Ürünler: ham petrol, kahve, kurutulmuş ve tuzlanmış balık ve sıvılaştırılmış doğalgaz
İthal Edilen Ürünler: gıda ve canlı hayvanlar, makine ve ekipmanlar, kimyasallar

ZAMBİYA (2009)
İhracat :	4 312.1 Milyon USD
İthalat :	3 792.6 Milyon USD
Ticari Partnerler (İhracat): İsviçre %47, Çin %11.2, Güney Afrika %9.2
Ticari Partnerler (İthalat): Güney Afrika %40, Kongo %12.8, Kuveyt %10.6
İhraç Edilen Ürünler: bakır/kobalt, kobalt, elektrik, tütün, çiçek ve pamuk
İthal Edilen Ürünler: makine, ulaşım aracı ekipmaları, petrol ürünleri, gübre, gıda ve konfeksiyon

EK-KAYNAKLAR:

http://www.unohrlls.org/UserFiles/File/Pocketbook2010-LLDC%20full(1).pdf

World Statistics Pocketbook 2010

http://www.indexmundi.com

http://www.economywatch.com

http://comoros-islands.com/index.php?!=4

http://www.saarctenders.com/tenders_bhutan.htm

[1] Birleşmiş Milletlerin 191 üyesinin 2015 yılına kadar gerçekleştirmeyi planladıkları 8 hedeften oluşan programdır. Söz konusu hedefler; aşırı yoksulluğu ve açlığı ortadan kaldırmak, herkes için evrensel ilköğretim sağlamak, cinsiyet eşitliğini teşvik etmek ve kadının güçlendirilmesini sağlamak, çocuk ölümlerini azaltmak, anne sağlığını iyileştirmek, HIV/AIDS, sıtma ve diğer hastalılarla mücadele, çevresel sürdürülebilirliği sağlamak ve kalkınma için küresel bir ortaklık kurmak başlıklarından oluşur.

Kaynak: http://www.undp.org.tr

[2] Burada bahsi geçen Güney’li Pazarlar, Güney-Güney İşbirliği’ndeki (South-South Cooperation) pazarlardır. Güney-Güney İşbirliği, UNDP’nin Kalkınmakta Olan Ülkeler Arasında Teknik İşbirliği’ni (Technical Cooperation among Developing Countries – TCDC) geliştirmek için kurduğu özel bir birim. Güney-Güney İşbirliği, kalkınmakta olan ülkeler arasında politik, ekonomik ve teknik alanlarda çok yaygın ve çeşitli işbirliği çalışmaları yapıyor. Kalkınmakta olan ülkeler için topluca “Güney” denmesi, 1970’li yıllardan beri uluslararası ilişkilerde ‘kısaltmalar yaparken’ yaygın olarak kullanılan bir terim. Avustralya ve Yeni Zelanda dışında, dünyanın tüm endüstriyel olarak gelişmiş ülkelerinin, gelişmekte olan ülkelerin kuzeyinde yer alması gerçeğine dayanıyor. Kaynak: http://www.undp.org.tr.

[3] Devlet güdümlü ekonomiden piyasa ekonomisine geçen ekonomilere verilen isim. Örneğin; Eski Doğu Bloğu ülkeleri, Çin, Vietnam vb. Kaynak: www.imf.org