Elektronik Ticaret
NİZAMETTİN BİLGİN
İSTANBUL,2011
İÇİNDEKİLER
1.ELEKTRONİK TİCARET HAKKINDA GENEL BİLGİLER
1.1. Elektronik Ticaret Nedir?…………………………………………………………………1
1.2. Elektronik Ticaretin Kapsamı……………………………………………….………………..1
1.3. Elektronik Ticaretin Araçları……………………………………………….……………..…2
1.4. Elektronik Ticaret Türleri ……………………………………………………..……….…….2
1.5. Elektronik Ticaretin Dolaylı Tarafları…………………………………………..…………3
1.6. Elektronik Ticaret İle Klasik Ticaret Arasındaki Farklar……………………….…..3
1.7. Elektronik Veri Değişimi(Edi- Electronik Data Interchange) ……………………..4-5
2.ELEKTRONİK TİCARETİN ETKİLERİ VE FAYDALARI ……………5
2.1. Elektronik Ticaretin Ekonomik Hayata Etkileri ……………………………………….. 5
2.1.1. E-Ticaretin Ekonomik Hayatta Etkilediği Faaliyetler ……………………….…….5
2.1.2. E-Ticaretin Getirdiği Değişimler…………………………………………………………..5
2.1.3. E-Ticaretin Sağladığı İmkanlar……………………………………………………………..6
2.1.4. E-Ticaretin Yönetime Etkileri………………………………………………………………6
2.1.5. E-Ticaretin Reklamcılığa ve Pazarlamaya Etkileri………………………………….7
2.1.6. E-Ticaretin Alıcılar ve Satıcılar Açısından Faydaları……………………………….8
2.1.7. Gelişme Yolundaki Ülkelerin (GYÜ) E-ticaretten Sağ. Yararlar………………8-9
2.2.Elektronik Ticaretin Sosyal Hayata Etkileri ………………………………………………10
3. ELEKTRONİK TİCARET ÖNÜNDEKİ ENGELLER VE SORUNLAR………………………………………………………………………………..…….……11
3.1. Teknik Sorunlar……………………………………………………………………..……………………11
3.2. Hukuksal Sorunlar…………………………………………………….…………………………….….11
3.3. Sosyal Sorunlar………………………………………………….……………………………………..12
4. ELEKTRONİK TİCARET BİLGİ GÜVENLİĞİ………..13
4.1. Açık Anahtar ve Gizli Anahtar …………………………………..………………………………….13
4.2. Kriptografi ve Sayısal Şifreleme……………………………………………………………….…..13
4.3. Onay Kurumu………………………………………………………………………………………..……13
4.4. Elektronik Kimlik Belgesi……………………………………………………………….……………14
4.5. Set ve Ssl……………………………………………………………………………………………………14
4.5. Güvenliğin Önemi……………………………………………………………..………………………14
4.6. Elektronik Ticarette Bilgi Güvenliği Terimleri……………………………..…………….…14
4.7. Elektronik Ticarette Bilgi Güvenliği Terimleri ………………………………15-16-17-18
5. E-TİCARETİN GELİŞİM SÜRECİ,GELECEĞİ VE SAYILSAL VERİLER…………………………………………………………………………19-20-21-22-23-24
6.SONUÇ………………………………………………………….………………………………..……25
KAYNAKLAR
I. BÖLÜM- ELEKTRONİK TİCARET HAKKINDA GENEL BİLGİLER
1.1. ELEKTRONİK TİCARET NEDİR?
E-Ticaret için verilebilecek tek bir tanım yoktur. Bazı görüşlere göre, e-ticaret (E Commerce), her türlü malın ve servisin bilgisayar teknolojisi, elektronik iletişim kanalları ve ilgili teknolojiler (akıllı kart-smart card-, elektronik fon transferi -EFT-, POS terminalleri, faks gibi) kullanarak satılması ve satın alınmasını kapsayan bir kavramdır.
Elektronik iletişim teknolojileri ticari hayatta aslında uzun yıllardır (1980’lerden beri) kullanılmaktadır. Ama internetin e-ticaret için kullanılması çok yenidir (1997’lerden beri).Zaten internet asıl gelişimini (patlamasını) ticari kullanımı artmaya başladıktan sonra yaşamaya başlamıştır. Sonuçta, internet’in yaygınlaşması ile birlikte, web ve e-posta uygulamalarının e-ticaretin doğal mekanı haline geldiğini söyleyebiliriz. İnternetin ticari ürünleri satmada kullanımı, ilk başta “belki olabilir” türünden ve süslü web sayfalarından oluşan birtakım denemelerden ibaretti. Ancak, Amazon.com, Dixons, Yahoo gibi örneklerin 1-2 yıl içerisinde, sadece internet üzerinden sattıkları servislerle birer büyük şirket şekline gelmeleri, birden bu denemeleri ve hayalleri gerçeğe dönüştürü verdi. İnternet üzerinde dönen ekonomi her geçen gün artmaktadır. Hatta, 1999 yılında Amerikan Ticaret Bakanlığının yaptığı bir araştırmada (http://www.ecommerce.gov) internet ekonomisinin (ucuz girdi ve iş gücü, az maliyet vb sebebiyle) enflasyon oranının azaltılmasında rol oynadığı saptanmıştır.
OECD, Avrupa Topluluğu, ABD gibi ekonomiler, internet üzerinden yapılan elektronik ticaretin globalleşmesi ve sağlıklı bir yapıda gelişmesi konusunda 1990’lı yılların sonlarından beri stratejik toplantılar yapmakta ve ortak eylem planları geliştirmeye çalışmaktadırlar. Bu çalışmalarda, kullanıcılar ve müşterilerin elektronik ticarete güvenlerinin artması (kişisel bilgilerin güvenliği, güvenli kredi kartı kullanımı, müşteri haklarının korunması vb), geleneksel ticari faaliyetlerin yapılabilmesi için geliştirilmiş/düzenlenmiş yasa ve kuralların elektronik ticari pazara da hitap eder hale gelmesi, elektronik ticaret için oluşturulan bilgi/iletişim altyapısının geliştirilmesi, elektronik ticaretten alınacak verimin arttırılması gibi unsurlar göz önünde tutulmakta ve bu konularda hükümet politikalarına yön verecek kararlar alınmaktadır.
2010 yılına kadar, Avrupa Topluluğu bünyesinde, e-ticaret ile ilgili konularda 20 milyon yeni iş olanağı yaratılacağı tahmin edilmektedir (EU Summit, Mart 2000, Lizbon, Portekiz). Bu ve benzeri örnekler ve açıklamalara baktığımızda, globalleşen dünyada e-ticaretin ne kadar önemli olduğunu görmekteyiz. Ülkemizde de 1998 den alışveriş merkezleri internet üzerinde satış mağazaları açmışlar, ayrıca kurumlara ve bireysel girişimcilere
elektronik dükkan (e-dükkan) kiralayan servis sağlayıcılar ortaya çıkmaya başlamıştır. Basın ve bankacılık alanlarında, konularında öncü niteliği olan bazı kuruluşlar, e-ticaret alanında da yatırımlarını (2000’lerin başlarında) hızlandırmışlardır.
1.2. ELEKTRONİK TİCARETİN KAPSAMI
Elektronik ticaret, her türlü bilgisayar ağları üzerinden, ürün tasarımı, üretilmesi, tanıtımın yapılması, ticari muameleler hesapların ödenmesi ile ilgili tüm etkinlikleri kapsar.
Elektronik ticaret elektronik olarak iş yapmak demektir. Yazılı metin, ses, video biçimindeki verilerin elektronik olarak işlenesi ve iletimini içerir. Elektronik ticaret çok dağınık etkinlikleri içerir. Bunlar arasında mal ve servislerin elektronik olarak alışverişi, sayısal içeriğin anında kaynaktan sunma, kamu alımları, doğrudan tüketiciye pazarlama ve satış sonrası servisler gibi etkinlikler sayılabilir. Elektronik ticaret, her türden mal ve hizmeti kapsar. Elektronik ticaret alışılagelmiş etkinlikler (sağlık, eğitim) ve yeni etkinlikler (sanal alışveriş merkezleri) olmak üzere bir dizi değişik aktiviteyi kapsar.
1
1.3. ELEKTRONİK TİCARETİN ARAÇLARI
Elektronik ticaretin araçlarını sayarken, günümüzden en çok kullanılanlarına değinmek yeterli olacaktır. Bu araçlar bilindiği gibi;
· Telefon,
· Fax,
· Televizyon,
· Elektronik ödeme ve para transfer sistemleri,
· Elektronik veri değişimi (Electronic Data Interchange-EDI),
· İnternet,
· İntranet,
· WAP
şeklindedir. Ancak Elektronik ticaret yapılabilecek ortamlar kesinlikle bunlarla sınırlı değildir. Günümüzde birçok büyük BT (Bilgi Teknolojileri) firması yeni Elektronik ticaret araçları ve ortamları üzerinde AR-GE çalışmalarını sürdürmektedir.
1.4. ELEKTRONİK TİCARET TÜRLERİ
Elektronik ticaret içinde bulunan taraflar itibariyle 4 ana gruba ayrılabilir.
1. Şirketler Arası (B2B- Business To Business) Elektronik Ticaret: En yaygın kullanılan elektronik ticaret şeklidir. Şirket içi veya şirketler arası yapılan bu tür ticaret 1960’ların başından beri kullanılmaktadır. Elektronik Veri Değişimi (Electronik Data Interchange) olarak da adlandırılır. Firmaların elektronik ortamda tedarikçiye sipariş vermesi, faturalarını temin etmesi ve bedellerini ödemesi bu bölümde değerlendirilmektedir. 1999 yılı verilerine göre; şirketler arası elektronik ticaret işlemleri, E-Ticaret cirosunun %90’nını oluşturmaktadır. İnternet araştırma şirketi Jupiter Research’e göre; ABD’de işletmeden işletmeye (B2B) elektronik ticaret hacminin 2005’e kadar 6.3 milyar dolara ulaşacağı öngörülüyor.
2. Şirket-Tüketici Arası Elektronik Ticaret: Son yıllardaki web ve wap teknolojilerindeki gelişmelerle ortaya çıkmış yeni bir tür alışveriş ortamıdır. Elektronik ticaretin en çok bilinen türüdür. Sanal Mağaza uygulamaları ile İnternette firmalar elektronik ortamda; bilgisayardan otomobile, kitaptan pizzaya birçok ürünün doğrudan tüketiciye satışını yapmaya başlamıştır. Yaygın GSM kullanımı ile birlikte wap teknolojisi de tıpkı web teknolojisi gibi gelişmekte ve yer, zaman gibi kısıtlar olmaksızın elektronik ticaret yapılan uygun bir ortam haline gelmiştir.
3. Şirket-Kamu İdaresi Arası Elektronik Ticaret: Kamu ile şirketler arasındaki lokal ağlar üzerinde yapılan ticaret, haberleşme ve diğer tüm etkinlikleri bu alanda tanımlayabiliriz. Kamu ihalelerinin İnternetten yayınlanması ve firmaların elektronik ortamda teklif vermeleri ilk örnekleri oluşturmaktadır. E-Ticaretin yaygınlaşmasını desteklemek amacı ile kamunun vergi ödemeleri, gümrük işlemleri de sanal dünyaya taşınmaktadır.
4. Tüketici-Kamu İdaresi Arası Elektronik Ticaret: Tüketici ile kamu idaresi arasında her türlü vergi, sağlık ve hukuksal etkinliği bu alanda niteleyebiliriz. Henüz yaygın örnekleri olmayan bu kategoride ehliyet, pasaport başvuruları, sosyal güvenlik primleri ile vergi ödemeleri, vb. uygulamalar ile Elektronik Devlete geçişin sağlanması planlanmaktadır. İngiltere hükümeti, 2005 yılında tüm kamu hizmetlerinin elektronik ortamda yapılabileceği ve Elektronik Devlet’e geçişin tamamlanacağını duyurmuştur. 2002 yılına kadar ise tüm okul ve kütüphanelerin İnternet bağlantılarının sağlanması planlanmaktadır.
1.5. ELEKTRONİK TİCARETİN DOLAYLI TARAFLARI
Elektronik ticaret taraflarının işlemlerinin işleyişi, güvenliği ve kontrolü alanında bu ticaret şeklinde de klasik ticarette olduğu gibi dolaylı taraflar katılmaktadır. Bu taraflar duruma ve işin şekline göre çeşitlenebileceği gibi, başlıca şöyle sıralanabilir;
i. Alıcı
ii. Satıcı
iii. Üretici
iv. Bankalar
v. Komisyoncular
vi. Sigorta Şirketleri
vii. Nakliye Şirketleri
viii. Özel sektör bilgi teknolojileri
ix. Sivil toplum örgütleri
x. Üniversiteler
xi. Onay kurumları, elektronik noterler
xii. Dış Ticaret Müsteşarlığı
xiii. Gümrük Müsteşarlığı
xiv. BT geliştiren ve sağlayan kuruluşlar
1.6. ELEKTRONİK TİCARET İLE KLASİK TİCARET ARASINDAKİ FARKLAR
Elektronik ticaretin klasik ticarete göre belirgin farkları daha çok iletişim ve onay işlemlerinde ortaya çıkmaktadır. Veri aktarımının sağlanması için klasik yöntemde bir çok yol vardır. Ancak bunların hepsi e-posta ve diğer data aktarım alanlarından daha hızlı olamaz.
1.7. ELEKTRONİK VERİ DEĞİŞİMİ (EDI- ELECTRONIC DATA INTERCHANGE):
EDI, farklı kuruluşlardaki uygulamalar arasında yapısal veri değişimi şeklinde tanımlanmaktadır. Bu tanımda yer alan yapısal veri değişimi, EDI’ın iş dünyasında kullanılan kağıt belge değişiminin yerine geçtiği anlamına gelir ve Elektronik Ticaret konusu ile doğrudan ilgilidir. EDI uygulamalarında veri, yapısal bir formatta transfer edilmektedir. Bu formata EDIFACT (İdari, Ticaret ve Nakliyata İlişkin Elektronik Veri Değişimi) adı verilir ve dünya çapında ticaretin kolaylaştırılması konusunda kurulan BM 4.Çalışma Grubunun bir girişimidir. Yaklaşık on yıl önce, uluslararası ticaretin etkinliğini artırmak amacıyla, ticari verilerin içeriğine elektronik yoldan ulaşabilmek için bir dünya standardına gereksinim duyularak bu girişim başlatılmıştır. Standartlaşma süreci ise UN/EDIFACT formatına ilişkin ISO standartlarının ilk yayınlandığı 1987 yılında başlamıştır.
YARARLARI: EDI’ın giderek küçülen ve firmalar arasında etkileşimin önemli bir sorun olduğu bir dünyaya getireceği yararlar hakkında çok şeyler yazılmıştır. EDI’ın en genel ve klasik anlamda yararı , belgelerin varacakları yere ulaşma süreleri ve buna bağlı olarak sipariş sürelerinin azaltılması şeklinde belirlenmiştir. Bir başka anlatımla, her şeyin zamanında yapılarak hiçbir kaynağın boşa harcanmaması planlanmaktadır. EDI’ın doğrudan sağladığı diğer bir yarar da , iletişimde insan unsuruna olan gereksinimi ortadan kaldırmasıdır. Dolayısıyla , büyük sorunlara neden olabilecek insan hataları ve diğer hatalar azaltılabilecektir.
İki kuruluş arasında yapılan bir yazışma örneği üzerinden EDI’ın yararını anlatmaya çalışırsak ; EDI dışında bir ortamda hazırlanan yazı zarflanarak posta yoluyla diğer kuruluşa gönderilecektir. Bu yazının ,EDI yoluyla gönderilmesi tercih edildiğinde, yazı mesaj standardına dönüştürülerek posta hizmetlerine gerek kalmadan bir bilgisayar uygulamasından diğerine elektronik yoldan kısa süre içinde gönderebilecektir.
3
Tüm bu yararları başlıklar halinde toparlamak gerekirse EDI ;
· Hızlı ve doğru veri akışını,
· Daha etkin denetim yöntemlerinin geliştirilmesini,
· Üretkenliğin ve karlılığın artmasını,
· İş ilişkilerinin geliştirilmesini,
· Müşteri memnuniyetinin ve rekabet gücünün arttırılmasını sağlayacaktır.
II.BÖLÜM- ELEKTRONİK TİCARETİN ETKİLERİ VE FAYDALARI
E-Ticaret ekonomik bir olgu gibi algılansa da sosyal ve kültürel alanlarda da etkiler oluşturmaktadır. E-Ticaretin; birey, firmalar ve toplum üzerinde farklı etkiler oluşturduğu görülmektedir. Müşteri beklentilerinin pazarı yeniden tanımladığı veya yeni pazarlar oluşturduğu koşullara E-Ticareti benimseyen firmalar, daha hızlı uyum sağlamakta ve rekabet konusunda avantaj elde etmektedir. Bireylere ise alışveriş, bilgi ve hizmetlere erişim, kamu ile etkileşim konularında fiziki uzaklık ve zaman kısıtlarını ortadan kaldıran yeni yollar sunulmaktadır. E-Ticaret ile iş süreçleri kısalacak, günlük işlerin takibi daha kısa zaman alacak, maliyetler azalacak ve verimlilik artacaktır. Bütün bunların, insanların iş dışında boş zamanlarını artıracağı düşünülmektedir. Bu yönüyle elektronik ticaretin hem ekonomik hem de sosyal etkileri olacağı düşünülmektedir.
2.1. ELEKTRONİK TİCARETİN EKONOMİK HAYATA ETKİLERİ
Elektronik ticaretin ekonomik hataya getirdiği etkileri tek bir başlıkta toplamak zor olmaktadır. Elektronik ticaret, ekonomik hayatın hemen hemen her dalını etkilemekte ve büyük değişimlere neden olmaktadır. Ancak, bu değişimden iş yaşamının bazı birimleri daha fazla etkilenmektedir.
2.1.1. E-Ticaretin Ekonomik Hayatta Etkilediği Faaliyetler
E-Ticaretin ekonomik hayatta etkilediği faaliyetleri şu şekilde sıralayabiliriz;
· Pazarlama, satış ve promosyon,
· Ön satış, taşeronluk, tedarik,
· Finansman ve sigorta,
· Ticari işlemler: sipariş, teslimat ve ödeme,
· Servis ve bakım,
· Ortak ürün geliştirme ve çalışma,
· Kamu ve özel hizmetleri kullanma,
· Kamu ile ilgili işlemler: vergi, gümrük, vb.
· Teslimat ve lojistik,
· Kamu alımları,
· Muhasebe,
· Elektronik ortamdaki ürünlerin otomatik ticareti,
· Anlaşmazlıkların çözümü.
2.1.2. E-Ticaretin Getirdiği Değişimler
Elektronik ticaretin şimdiden beş alanda köklü değişimlere yol açacağı beklenmektedir.
a) E-Ticaret, pazar yerini dönüştürmektedir, pazar yeri nesnel bir düzlemden sanal bir düzleme taşımaktadır. Pazar yerinin değişmesi tek başına önemli sayılmayabilir, ancak bununla birlikte alışveriş yöntemleri tümüyle yeni bir biçim almaktadır. Alıcı-satıcı ilişkisinin değişik yöntemleri tümüyle yeni bir biçim almaktadır. Alıcı-satıcı ilişkisinin değişik bir düzleme taşınmasıyla birlikte önce geleneksel aracılık kalkacaktır. Bunu alışverişin yeniden örgütlenmesi, ticarete bağlı hizmetlerin yeni biçimde sürdürülmesi ve bu işlevleri gerçekleştirecek becerili insan gücü yetiştirilmesi izleyecektir. Bunlar, pazar yerinin dönüşümünün en temel noktalarıdır.
b) E-Ticaret, alım-satımı ve buna bağlı işlemleri hızlandırıcı ve yaygınlaştırıcı bir etki yapmaktadır. Özellikle işletmeler arasında elektronik veri değişim sistemlerinin gelişmesiyle, daha doğrusu teknolojik alt yapı gelişmelerine bağlı olarak, ekonomik işlemlerin hız-yaygınlık süreçleri de gelişmektedir.
5
c) E-Ticaret ekonominin işleyiş yoğunluğunu artırmaktadır. Gerek büyüklü küçüklü işletmeler, gerekse işletmelerle tüketiciler arasındaki ekonomik ilişkiler e-ticaret ile pekiştirilmektedir. Yalnız çok büyük firmaların değil, küçük mal ve hizmet üreticilerinin ve daha önemlisi tüketicilerin dünya ölçeğinde iş görmesi sağlanmakta,
coğrafi ve ekonomik sınırlar, henüz tümüyle ortadan kalkmasa da, başta finansal işletmeler olmak üzere bir çok alanda önemli ölçüde daralmaktadır.
d) Açıklık, e-ticaretin gerek teknolojik gerekse düşünsel bakımdan ana özelliğidir. Mülkiyete bağlı gizlilik konusu olmayan işlemlerin ve verilerin, özellikle iki kesime, işletmenin alıcı ve satıcı olarak iş yaptığı firmalara ve tüketicilere açık olması e-ticaretin temelidir. Açılma sürecinin belirli ilke, kural ve standartlara bağlanması gerekir. Bu çerçevede, açılmanın en olumlu yanı rekabeti güçlendireceği beklentisidir; en olumsuz yanı da olası saldırıları ve bunun engellenmesi ya da özel alanın korunmasıdır.
e) E-Ticaret, zaman kavramını altüst etmektedir. Zamanın göreli önemini değiştirmektedir. Bilindiği gibi, ekonomiye ilişkin hemen tüm veriler ve değişkenler zamana bağlı tanımlanır. Üretim, verimlilik, kar, ücret vb. kavramların anlam ifade etmesi için gün, ay , yıl gibi belirli bir süre ile birlikte belirtilmeleri, anlaşılır olmaları gereklidir. Bu anlayışın temelinde etkinlik ve verimlilik yatar. Daha kısa sürede ve ne az gider ya da masrafla sonuç alınması ekonomik faaliyetlerin esasıdır ve doğal olarak zaman kavramıyla tanımlanır. E-Ticaret, iş ve işlem sürelerini en aza indirmekte, kimi durumlarda ortadan kaldırmaktadır.
2.1.3. E-Ticaretin Sağladığı İmkanlar
Elektronik ticaret, bilgi, ürün veya hizmet satın alma ve satma faaliyetlerinin bilgisayar ağları kanalıyla gerçekleştirilmesinin yanısıra; sunulan bilgi, ürün veya hizmet için talep yaratma (pazarlama), satış öncesi ve sonrasında müşteri desteği verme ve de ticari kurumlar ile müşteri arasındaki ticari ve lojistik iletişimi yine küresel bilgisayar ağları kanalıyla sağlamada karşımıza çıkmaktadır. Elektronik ticaret, internet üzerinde sunulan bilgi, ürün ve hizmetlere dünyanın her yerinden anında erişim imkanı sağlamaktadır. Elektronik ticaret’in 24 saat 7 gün çalışabilen altyapısı, alışverişi kısıtlayıcı zaman problemlerini ortadan kaldırmaktadır.
2.1.4. E-Ticaretin Yönetime Etkileri
Elektronik ticaret ve özellikle de İnternet, firmaların iş yapma şeklini de değiştirmektedir;
Elektronikleşme: Bilgilerin elektronik ortamda tutulması ile, herhangi birisi, herhangi bir zamanda herhangi bir yerden ihtiyaç duyduğu bilgiye bir başkasına gerek kalmadan ulaşabilmektedir. Fiyat listeleri, sipariş formları, tanıtım filmleri, vb. materyaller firmanın servis bilgisayarından intranet aracılığı ile güncel olarak erişilebilmektedir.
Hareketlilik: İnternet teknolojisi, kişilere bulundukları yerden bağımsız olarak bilgiye erişim imkanı sunmaktadır. Müşterilerine destek vermek için seyahat eden çalışanlarının, ihtiyaç duyduğu bilgiye herhangi bir zamanda herhangi bir yerden güncel olarak ulaşabilmesi, firmanın müşterilerinin ihtiyaçlarına cevap vermedeki performansını artırmaktadır.
Çabukluk:İş adamları, güncel bilgilere gece veya gündüz istedikleri zaman ulaşabilmektedir. İş ortağının veya firmasının web sitesine ulaşarak son fiyat listesine, üretim rakamlarına, malların çıkış tarihine kolaylıkla erişebilmektedir.
Çalışma Grupları:İnternet, verinin paylaşımına ve çalışanların işbirliği yapmasına da altyapı sunmaktadır. Firmalar, haber grupları, konuşma odaları, vb. araçlar ile değişik coğrafi yerlerdeki çalışanlarını bir araya getirerek çalışma grupları oluşturabilmekte, müşterilerinin önerilerini değerlendirebilmektedir.
2.1.5. E-Ticaretin Reklamcılığa ve Pazarlamaya Etkileri
İşletmeler açısından sanal pazarlamanın birkaç ayrı yönden avantajı bulunmaktadır.
Etkileşimli Elektronik Pazarlama: İşletmeler, etkileşimli olarak ses, görüntü unsurlarını da kullanarak hazırlayacakları sanal mağazalarda müşteri ile karşılıklı etkileşim içerisinde satışlarını yapabilmektedir.
Etkin ve Hızlı Müşteri Talepleri Yönetimi: Sanal ortamda yapılan alışveriş hangi müşterinin hangi mala talep duyduğu yönünde bir veri tabanı oluşturulmasına imkan sağlamaktadır. Bu kapsamda işletmeler müşteri taleplerini veya satış reyonlarını yönlendirme şansını elde edebilmektedir.
E-Ödeme İmkanı: Elektronik ortamda ücretin ödenmesi ve alışverişin elektronik ortamda tamamlanması, işletmeler açısından lojistik altyapıda tasarruf yapılması açısından avantaj olarak değerlendirilmektedir.
Etkileşimli Tedarik Zincir Yönetimi: İşletmelerin nereye, ne kadar, hangi tarihte ürün veya hizmet sağlamaları gerektiğinin kararı ve bunun yönetiminin elektronik ortamda alıcı ve satıcılar arasında etkileşimin sağlanması bir avantaj oluşturmaktadır.
Etkileşimli Stok Yönetimi: İşletmelerin tedarik yönetimlerinin bir başka yönü de stok yönetimidir. Dolayısıyla etkileşimli olarak hangi üründen ne kadar ve hangi süreyle stok bulunduracağının yönetimi de elektronik ortamda gerçekleştirilebilmektedir.
Bankacılık ve Sigortacılık Hizmetlerinde Etkinlik ve Hız: Bu tür hizmetlerde sonuca hızlı erişilmesi, alışverişin hızlı bir şekilde tamamlanması taraflara zamandan tasarruf sağladığı gibi hizmetin etkinliğini de artırmaktadır.
Sanal Anket ve Kamuoyu: Elektronik ortamda alışveriş yapan kesim ile hızlı ve etkin bir şekilde anket yapılıp hizmetin yönlendirilmesi ve istenilen kapsamda kamuoyu oluşturulması da mümkündür.
Birebir Pazarlama: Elektronik pazarlamada doğrudan tüketiciye hitap ederek birebir pazarlama yapma imkanı bulunmaktadır.
Ancak E-Ticaretin yaklaşık üç yıllık geçmişinde büyük bir gelişme ile yaygınlaştığı bilinmekle beraber, birtakım zorlukları içerdiği de gözlenmektedir. Bunlar;
· İşletmelerin, değişen pazar koşullarına uyum sağlayamaması,
· Ayıplı ürün teslimi sonucu şirketlerin ürünü yenilemede lojistik güçlükle karşılaşması,
· İşletmelerin hızlı gelişen teknolojik altyapıya uyum sağlayamaması,
· İşletmelerin ürün geliştirmede yetersiz kalmaları,
· İşletmelerde, ürün dağıtım amaçlı oluşturulan kanalların lojistik olarak yetersiz kalmaları şeklinde özetlenebilir.7
2.1.6. E-Ticaretin Alıcılar ve Satıcılar Açısından Faydaları
İnternet çağının başlamasıyla birçok iş modeli değişime uğramaya başlamıştır. İnternet’le birlikte ortaya çıkan yeni şirket yapısı ve pazarlama anlayışı, tüketiciye yönelik ve şirketler arası ticarete farklı bir boyut getirmiştir. Çarpıcı gelişmelerin gözlemlendiği elektronik ticaret; ürün, bilgi veya hizmet satın alma faaliyetlerinin internetin de dahil olduğu bir çok kanal aracılığı ile gerçekleştirilmesi anlamına gelmektedir. Bankalar ise ticaret yapma şekillerini internete taşıyan firmaların ödeme işlemlerine aracılık etmektedirler. Büyük ve farklı kitlelere ulaşımın sağlandığı, maliyetlerin düştüğü, aktif pazarlama ve ucuz tanıtımın yapılabildiği bu dinamik uygulamada ülke sınırları da ortadan kalkmaktadır. Dünyada elektronik ticaretin en yaygın olduğu sektörler arasında elektronik, finans, parekendecilik, enerji ve turizm yer almaktadır. Araştırmalara göre 2003 yılında online ticaretin yüzde 77’sinin şirketler arası olması beklenmektedir. Dünyada şirketler arası elektronik ticaret hacmi 1998 yılında 74 milyar dolar iken, 2003 yılı tahminleri 1.5 trilyon dolardır. 1999 Kasım ayı itibari ile Amerika’daki KOBİ’lerin üçte birinin internete yer aldığı ve bunların yüzde 57’sinin elektronik ticaret yaptığı açıklanmıştır.
Bunun yanında internet üzerinden yapılan parakende ticaretin alıcı ve satıcılar açısından sağladığı faydaları şöyle gruplandırabiliriz:
Satıcılar açısından;
· Yeni bir satış kanalıdır.
· İyi bir reklam aracıdır.
· Değişimlere hızlı uyum sağlayabilme imkanı vardır.
· Mekan ve yer sınırı olmayan bir ortamda kuruludur.
· Hızlı ve yer sınırı olmayan bir ortamda kuruludur.
· Ürün satışlarının artırılması daha kolaydır.
· Birebir pazarlama imkanı bulundurur.
· Minimum işletim giderleri sağlar.
· Yeni müşteri potansiyeline her zaman açıktır.
· Binlerce ürün için satış imkanı vardır.
· Birebir müşteri ilişkileri yürütebilir.
· Stok maliyetleri azalır.
Alıcılar açısından;
· Evden çıkmadan alışveriş imkanı sağlar.
· Ulaşım için harcanan giderler azalır.
· Ürün çeşitleri daha rahat görülebilir.
· En uygun ürünü bulma şansı artar.
· Zaman kaybı azalır.
· Ürün ile ilgili daha rahat bilgi alınabilecek bir ortamdır.
2.1.7. Gelişme Yolundaki Ülkelerin (GYÜ) E-ticaretten Sağlayabilecekleri Yararlar
E-ticaret, gelişme yolundaki ülkeler açısından uygun rekabet ortamına karşı engellerin azaltılması ya da giderilmesi için uygun bir araç olmasının yanı sıra, yapısal esnekliklerinden dolayı her ülke ekonomisi için vazgeçilmez olan küçük ve orta boy işletmelerin desteklenmesi açısından da büyük imkanlar sunmaktadır.
E-ticaret, her şeyden önce belirli mal ve hizmetlerin sağlanmasında “pazara yakın olma” unsurunu şirketler için bir avantaj olmaktan çıkarmaktadır. Elektronik iletişim ile azaltılan işlem yapma ve taşıma/nakliye maliyeti, hem ulusal hem de uluslararası piyasalarda mal ve hizmet ticaretinin yapısını değiştirmektedir. Elektronik ortamda sağlanma özelliği bulunmayan fiziksel mallarda dahi, e-ticaret bazı kolaylıklar sunmaktadır. Söz konusu malların üretiminde kullanılacak yatırım malı, hammadde ve ara malların en uygun maliyetle tedariki, sağlayıcıların envanter bilgilerine en kısa zamanda ulaşım, otomasyonla sağlanan tedarik sistemleri, üretilen malların dağıtımında (ulusal düzeyde nakliyecilerle iletişim, uluslararası düzeyde gümrük otomasyonu) ve pazarlamasında en uygun dağıtım kanallarının ve pazarlama imkanlarının belirlenmesi gibi çeşitli kolaylıklar, fiziksel malların el değiştirmesinde e-ticaretin sağladığı olanaklardan bazılarıdır
8
E-ticaretin GYÜ’ler açısından sağlayacağı yararları, iki açıdan incelemek mümkündür. Bunlardan birincisi şirketler açısından sağlanacak yararlar, ikincisi ise hükümetler ya da kamu yönetimi açısından sağlanacak yararlardır. Aslında bu sayılanlar, sadece GYÜ’ler için değil tüm ülkeler için geçerlidir. Ancak, e-ticaretin gelişmesini destekleyen bir GYÜ’de, bu gelişme ile birlikte hem şirketler hem de genel ekonomi açısından yeni yapısal düzenlemelerin de gerçekleştirileceği öngörüldüğünden, GYÜ’lerin e-ticaretten sağlayacakları yararların gelişmiş ülkelere nazaran daha büyük olacağı sonucuna varılabilir
E-ticaret, yeni kurulmuş ya da az miktarda yatırım ve işletme sermayesi ile piyasaya girmekte olan şirketler açısından, büyük şirketlere sağladığı avantajların aynısını sağlar. Gelişmiş bir e-ticaret altyapısı, piyasaya ilişkin tüm bilgilerin hem sağlayıcılar hem de tüketiciler tarafından bilindiği ideal rekabet koşullarına yakın bir ortam yaratmayı hedeflediğinden, GYÜ’lerde uygun rekabet ortamının kendiliğinden oluşmasında rol oynayacaktır. Özellikle piyasaya erişim konusunda zorluklar yaşayan küçük ve orta ölçekli işletmeler, söz konusu engeli daha kolay aşabileceklerdir.
Bilgiye hızlı ve ucuz erişimin yararlarının ve buna duyulan ihtiyacın her gün daha çok hissedildiği mevcut dünya koşullarında, e-ticaret kamu yönetimi açısından da yeni imkanlar sunmaktadır. Kamunun, vatandaşlarla ya da özel sektör birimleriyle ilişkileri giderek daha karmaşık hale gelmektedir. Vatandaşlık bilgilerinin saklanması ve işlenmesi, kamu alımlarının yönetimi, vergi tahsilatı, sağlık ve sosyal güvenlik ile ilgili işlemlerin yürütülmesi gibi kamu uygulamalarında e-ticaret altyapısı kamu kuruluşlarının işini kolaylaştırmaktadır. Kamu alımlarının elektronik ortamlarda yapıldığı ülkelerin sayısı hızla artmaktadır. Böylece, maliyetler düşürülmekte, işlemlerin daha hızlı ve şeffaf olması sağlanmaktadır. Gelişme yolundaki ülkeler, e-ticaret konusunda hazırlıklarını ne kadar erken başlatırlarsa kazançları da o oranda artacaktır. Aksi takdirde, dünya ticaretinin gelişmiş ülkelerden diğerlerine doğru akışı daha da belirginleşecektir. Gerekli açık ağ erişim altyapısını, idari ve yasal düzenlemeleri yakın dönemde gerçekleştiremeyen, insan gücünün nitelik ve niceliğini, söz konusu açık ağda işlem yapacak düzeye çıkaramayan toplumlar e-ticaret konusunda da geride kalacaklardır. Dolayısıyla, başlangıçta maliyetli gözüken gerekli teknik ve idari altyapıyı kuramayan ülkelerin ekonomik ve sosyal kayıpları söz konusu başlangıç maliyetinden çok daha fazla olacaktır.GYÜ’lerin e-ticaretten sağlayabilecekleri faydalar hakkında bütün olarak, eksiksiz bir değerlendirme yapmak mümkün değildir. Bunun başlıca nedeni, henüz gelecek için yapılan öngörülerin büyük oranda, tam olarak belirgin olmayan istatistiklere ve varsayımlara dayandırılmasıdır. Bununla birlikte söz konusu yararların, özet olarak aşağıda sayılan hususlar olması beklenmektedir:
1) Piyasalarda faaliyet gösteren mevcut firmalar arasında fırsat eşitliğini sağlayan ve dolayısıyla kaynak dağılımını düzenleyen, uygun rekabet ortamının oluşmasını kolaylaştıran açık ve serbest piyasa şartları daha çabuk yerleştirilebilecektir.
2) Bilgiye erişimin ve hızlı karar almanın kritik olduğu mevcut dünya koşullarında, firmaların ticari faaliyetlerinde esneklik sağlanacak ve doğru karar alma olasılığı artacaktır.
3) E-ticaretin gelişmesi için yapılacak düzenlemeler, birçok konuda yapısal reform niteliğindedir. İletişim altyapısının serbestleştirilmesi, fikri ve sınai hakların korunması, uygun rekabet ortamının oluşturulmasında sağlanan kolaylıkların yanı sıra, vergi tahsilatı, vatandaşlık işleri, gümrük prosedürü, kamu alımları vb. hizmetlerin elektronik olarak sağlanması kamu yönetiminde de yeni olanaklar getirecektir.
4) Özellikle küçük ve orta ölçekli firmaların yurt dışı pazarlara erişimi için gerekli ortam yaratılarak, GYÜ’lerin dış ticaret dengesinde iyileşmeler sağlanacaktır.
5) Geleneksel yöntemlerle gerçekleştirilen ticari faaliyetlerin bazıları için (özellikle hizmet sektöründe) daha hızlı, güvenilir ve ucuz araçlar sağlandığından, söz konusu ticari faaliyetlerde ve giderek ekonominin bütününde genel fiyat seviyesinin düşmesine imkan verilecektir.
(Kaynak: “ELEKTRONİK TİCARET: GELİŞME YOLUNDAKİ ÜLKELER İÇİN İMKANLAR ve POLİTİKALAR”, Murat İnce, DPT, Mart, 1999)
2.2. ELEKTRONİK TİCARETİN SOSYAL HAYATA ETKİLERİ
Elektronik ticaretin getirdiği çabukluk ve kolaylık sayesinde, sosyal hayattaki birçok işlem de kolaylaşmaktadır. Çoklu ortam araçlarının sadece ticari uygulamalarda değil; eğitim ve sağlık gibi kamu hizmetlerinin etkinleştirilmesi ve yaygınlaştırılmasında da kullanılabileceği göz önüne alındığında, elektronik ticaretin yalnızca iş dünyası değil, tüm toplumu ilgilendiren bir olgu olduğu görülecektir. Bu itibarla elektronik ticaret, bilgi toplumuna geçişi sağlayan yeni iş ve yaşam biçimi olarak karşımıza çıkmaktadır. E-ticaret, ekonomik bir olgu olmasına karşı piyasanın küreselleşmesi neticesinde, organizasyonların bilgi temelli yapıya geçmelerini ve böylece ekonominin bilgi temelli yapı esasına dayandırılmasını getirmekte ve bunun sonucunda, eğitim, kültür, sağlık gibi alanlarda yaygınlaşarak sosyal politikalar üretilmesini zorunlu kılmaktadır. Farklı gelir gruplarının E-Ticarete geçişte eşit avantaja sahip olmalarını sağlamak üzere eğitim, sağlık ve kültür alanında ucuz internet erişimleri sağlanması ve internet’in sunduğu imkanlar dan toplumun her kesiminin eşit oranda faydalanma imkanının altyapı ve ortam açısından oluşturulması gerekmektedir.
III. BÖLÜM- ELEKTRONİK TİCARET ÖNÜNDEKİ ENGELLER VE SORUNLAR
Bilgi ve iletişim teknolojilerinin çok hızlı gelişmesi, gerekli altyapı çalışmalarının tamamlanmasına fırsat tanımamıştır. Günlük hayatın işleyişini sağlayan hukuksal ve sosyal kuralları elektronik ortama uyarlamak gerekmektedir. BT şirketlerinin e-ticaret alanında gösterdiği atılımlar kamu idaresinin aynı hızda teknik altyapı geliştirmesini gerektirmektedir. Halen, gelişmekte olan ülkelerin büyük bir bölümünde altyapı sorunu, elektronik ticaret sorunları ve engellerinde ilk sırayı almaktadır. Diğer büyük bir sorun da elektronik ticaretin sınır tanımaması ve küresel bir hal almasıdır. Küreselleşen elektronik ticaret, ülkelerin birlikte ortak çözümler bulma ve standartlar oluşturma mecburiyetini beraberinde getirmiştir.
3.1. TEKNİK SORUNLAR
Elektronik ticaretin önündeki teknik sorunların büyük bir bölümü kamu idaresi sorumluluğundaki alanlarda yaşanmaktadır. Teknik sorunları şu şekilde özetlenebilir;
a) Alt yapı sorunu
b) Standartların belirtilmemiş olması
c) İnternete erişim sorunları ve ilgili altyapıların sağlanamaması
İnternetle birlikte alt yapı sorunu üst düzeye çıkmıştır. Ülkelerin internet bağlantısını kolaylaştırma ve erişim hızını artırma yönünde çalışmaları vardır. Etkin bir alt yapının sağlanamaması ve çoğu ülkenin kamu idaresince yürütülen telekom faaliyetleri, özel sektörün bu alanda faaliyetlerini kısıtlamaktadır. Kısıtlanan faaliyetler beraberinde yüksek maliyetler ve kalitesiz ancak pahalı erişim seçeneklerini beraberinde getirmektedir. Son yıllarda uydu üzerinden erişim ve daha yüksek kalitede kablolar kullanılarak mevcut imkanların iyileştirilmesi yönünde yine özel sektör tarafından çalışmalar hızlandırılmıştır. Teknik bir olgu olarak elektronik ticaretin önündeki altyapı sorunlarının iyileştirilmesi büyük ölçüde kamu idaresini ilgilendirmektedir.
3.2. HUKUSAL SORUNLAR
Gelişen elektronik ticaret pazarı ve bu alandaki ticaret ilişkileri, bu alanda yeni hukuksal düzenlemelere ihtiyaç duyulmasını sağlamıştır. Klasik ticaret için kullanılan ve geçerliliği küresel olarak kabul görmüş hukuksal düzenlemeler bazı durumlarda yetersiz kalmaktadır. Mevcut kanunların yetersiz kaldığı durumların başında uluslararası e-ticaret işlemleri gelmektedir. Ticaret ilişkisinde bulunan iki tarafın, klasik ticarette uluslararası hükümleri vardır. Ancak konu e-ticaret olunca ülkelerin bu alandaki standartlarını oluşturmamış ve konunun sınırlarını açıkça belirleyememiş olması karışıklığa yol açmaktadır. Elektronik ticaretin önündeki başlıca hukuksal sorunlar şu şekilde sıralanabilir;
a) Fikri mülkiyet hakları
b) Vergilendirme
c) Onay işlemleri
d) Uluslararası kanunlardaki eksiklikler
e) Kişilerin gizlilik hakları
f) Elektronik belgelerin geçerliliği sorunu
g) Sayısal imzanın geçerliliği sorunu
h) Servis sağlayıcıların sorumluluklarının belirlenmesi
i) Kanunların elektronik ortamlar göz önüne alınarak tekrar gözden geçirilmesi gerekliliği
j) Fiziksel malların teslimi ile ilgili olarak elektronik onay ve kabul belgelerinin geçerliliği
k) Klasik ticarete konu olan kişi ve kuruluşların mevcut yasal statüleri ve fiili durumlarının, elektronik ticaret gerekleri çerçevesinde yeniden düzenlenmesi 11
3.3. SOSYAL SORUNLAR
Elektronik ticaretin önündeki sosyal sorunlar ve engeller şöyle sıralanabilir;
a) Kamu ve özel sektörün koordinasyon eksikliğinin giderilmesi
b) Elektronik ticarete ait sayısal verilerin oluşturulma yöntemlerinin geliştirilmesi, analizlerin sağlıklı yapılması
c) Elektronik ticaret içinde yer alacak kurumların oluşturulması, bu kurumlar arasındaki hiyerarşi ve/veya işbirliği hususlarının irdelenmesi, idari alt yapının kurulması
d) Elektronik ticaretle ilgilenen kişi ve kuruluşlar için, ilgili merciler tarafından, elektronik ticareti tanıtıcı eğitim programlarının hazırlanması
e) Elektronik ticaretin gerektirdiği bilgisayar sistemlerini edinmek isteyen kişi ve kuruluşlara, gerekli finansman desteğinin sağlanması
f) Ticaret noktalarının ülkemizde de hızla geliştirilmesi için gerekli fiziki ve hukuki çerçevenin oluşturulması
g) Devletin elektronik ticarete öncülük görevini yerine getirmesi, pilot projeleri uygulamaya sokup halkı bilinçlendirmesi
IV. BÖLÜM- ELEKTRONİK TİCARETTE BİLGİ GÜVENLİĞİ
Elektronik ticarete taraf olan kişiler, alışveriş işlemleri sırasında birbirlerini görmediklerinden bazı güvenlik tedbirleri almaya çalışırlar. Klasik ticaret yapan bireyler karşılıklı güven temini için kimlik, imza ve buna benzer yöntemler kullanmaktadır. Aynı şekilde dijital ortamdaki iş ilişkilerinde de, klasik ticarette olduğu gibi, tarafların karşısından beklentileri bulunmaktadır. Dijital ortamlarda imza ve sertifikaların oluşturulmasının sebebi budur. Dijital imza ve sertifikalar sayesinde kişiler karşısındakinin bilgilerinden emin olabilmektedir. Elektronik ticaret ortamlarında yapılan alışverişlerde kredi kartı ve benzeri bilgilerin üçüncü kişilerin eline geçmesi muhtemel bir risktir. Bu olay daha çok internet ortamında ve online mağazalardan yapılan alışverişlerde görülmektedir. Ancak, günlük hayata oranla, kredi kartı bilgilerinin dijital ortamlarda başkaları tarafından öğrenilme riski daha azdır. Elektronik ticaretin iletişim boyutunda ise, iletişim teknolojinin ilerlemesi, bilginin güvenliği konusundaki hassasiyeti artırmıştır. Günlük yaşamın tüm alanlarındaki iletişimin kısmen ve tamamen elektronik ortamlar üzerinden yapılmaya başlandığı günümüzde, aktarılan bilgiler arasında, işletmelere, kamuya ve kişiye özel bilgilerin bulunması bilginin güvenliği konusundaki çalışmaların artmasına neden olmuştur. Açık ağlarda iletilen bilginin güvenliği, başkası tarafından dinlenme, değiştirilme veya taklit edilme tehditi altındadır. Bilgi güvenliğini sağlamak bu tehditleri tamamen ortadan kaldırmakla mümkün olabilir. Bilgiyi koruma yöntemlerinin en önemlileri şifreleme ve kilitleme yöntemleridir. Günümüzde kullanılan yöntemlerden bazıları şunlardır;
4.1. AÇIK ANAHTAR VE GİZLİ ANAHTAR
Açık ve gizli anahtarlar, şifreleme işlemlerinde kullanılan aralarında eşsiz bir matematiksel ilişki bulunan sayısal algoritmalardır. Açık anahtar, kişiye ait herkesin ulaşabildiği bir algoritmadır. Gizli anahtar, açık anahtar ile şifrelenmiş bilgiyi çözebilen ve sadece kişide bulunan bir algoritmadır. Gizli anahtar ile şifrelenmiş bilgi sadece açık anahtar ile çözülebilir. Açık anahtar bilgisinden gizli anahtar, gizli anahtar bilgisinden açık anahtar üretilemez.
4.2. KRİPTOGRAFİ VE SAYISAL ŞİFRELEME
Kriptografi, güvenli veri iletişimi ve veri saklanması amacıyla şifreleme ve şifre çözme yöntemleri geliştiren bilim dalıdır. Ağlar üzerinden iletilen bilginin belirli bir şifre anahtarı ile içeriğinin değiştirilerek, sadece karşı taraf tarafından okunur hale getirilme işlemine sayısal şifreleme adı verilir.
4.3. ONAY KURUMU
Bilgi gönderen ve alan tarafların aralarındaki veri iletiminde ortaya çıkacak sorunların ortadan kaldırılabilmesi amacıyla güvenilir üçüncü tarafların bulunması düşünülmüştür. Güvenilir üçüncü taraf olarak sistem içinde yer alan, kişilere elektronik kimlik belgesini veren kurumlar onay kurumlarıdır.
4.4. ELEKTRONİK KİMLİK BELGESİ
Elektronik Kimlik Belgesi, onay kurumları tarafından verilen nüfus cüzdanı, ehliyet belgesi ve diğer kimlik belgeleri gibi kişinin internet üzerinde kimliğinin saptanması için kullanılan elektronik dosyalardır. Diğer bir değişle kimliğin sayısal ispatıdır. Elektronik kimlik belgesi ile birlikte kişiye ait açık anahtar ve gizli anahtar belirlenir.
4.5. SET VE SSL
SSL (Secure Sockets Layer), ağ üzerindeki web uygulamalarında güvenli bilgi aktarımının temini için, “Netscape” firması tarafından geliştirilmiş bir program katmanıdır. Burada, bilgi iletiminin güvenliği, uygulama programı ile TCP/IP katmanları arasındaki bir program katmanında sağlanmaktadır. SSL, web sunucularına, bir modül olarak yüklenir ve böylece web sunucuları güvenli erişime uygun hale gelir. SSL, hem istemci (bilgi alan) hem de sunucu (bilgi gönderen) bilgisayarda bir doğrulama (authentication, iki bilgisayarın karşılıklı olarak birbirini tanıması) mekanizması kullanır. Böylece, bilginin doğru bilgisayardan geldiği ve doğru bilgisayara gittiği teyit edilir. SSL, web sunucusunu tanımak için, dijital olarak imzalanan sertifikalar kullanır. Sertifika, aslında, o organizasyon hakkında bazı bilgiler içeren bir veri dosyasıdır. Aynı zamanda da, kuruluşun açık-kapalı anahtar çiftinin “açık” anahtarı da sertifika içinde yer alır. Sunucu sertifikası da, o sunucuyu işleten kuruma ait bilgiler içeren bir sertifikadır. Sertifikalar, “güvenilir” sertifika kuruluşları tarafından dağıtılır. İstemci bilgisayar, SSL destekleyen bir sunucuya bağlandığı anda, doğrulama işlemi başlar. İstemci, kendi açık anahtarını sunucuya gönderir. Sunucu ise, bu anahtarı kullanarak şifrelediği bir mesajı istemciye geri gönderir. Bir sonraki adımda istemci sadece kendinde olan kapalı (private) anahtarı kullanarak gelen şifreli mesajı çözer ve sunucuya geri gönderir. Mesajı alan sunucu ise, bunu kendisinin gönderdiği orijinal mesaj ile karşılaştırır ve eğer iki mesaj “aynı” ise “doğrulama” işlemi başarıyla tamamlanmıştır ve sunucu bu noktadan itibaren “doğru bilgisayarla/kişiyle” iletişimde olduğunu anlar. Daha sonra sunucu istemciye o an gerçekleşen web oturumunda kullanılacak tüm önemli anahtarları gönderir ve güvenli iletişim başlar. Anahtarlar üretilirken kullanılan bazı popüler algoritmalar olarak, DES (Data Encryption Standard), RSA, IDEA verilebilir. Bunlardan RSA’nın RC4 algoritması (128 bit şifreleme olarak) Netscape ve Internet Explorer’da da kullanılan bir algoritmadır. SET (secure Electronic Transaction), elektronik ticarette, internet üzerinde güvenli bilgi aktarımını sağlamak amacıyla aralarında VISA, MasterCard ve IBM’in de olduğu kuruluşlar tarafından geliştirilen bir protokoldür. SET, özellikle on-line (gerçek zamanda) kredi kartı bilgileri iletimi için geliştirilmiş bir standarttır. SET, kredi kartı ile yapılan online ödemelerde, bilgilerin internet üzerinden aktarımında gizlilik ve güvenlik entegrasyonunu sağlar. SET protokolü sadece müşteri ile online mağaza ve kredi kartı şirketi arasındaki ödeme fazını şifreler. SET ile, ödeme işlemine taraf olan herkes, birbirlerini tanırlar (teşhis ederler, authentication) ve bu ispatlanabilir. “Tanıma” işlemi, SSL’dekine benzer bir dijital sertifikasyon sistemi ile yapılır. Yani, ödeme fazına dahil bütün taraflar kendi kimliklerini belirten dijital bir sertifika kullanır.
4.6. GÜVENLİĞİN ÖNEMİ
Elektronik ticaretin gelişmesinin en önemli ögelerinden biri bu ortamda gönderilen bilginin güvenliği konusudur. Elektronik ticaretin geliştirilmesi için, internet ortamında gerçekleştirilen her türlü iletişime yalnızca işleme taraf olanlarca erişilebilmesinde ısrar etmek gerekmektedir. Bu garanti sağlanmadan gerekli güven ortamı yaratılamayacak, dolayısıyla elektronik ticaret gelişemeyecektir. Özellikle İnternet gibi açık sistemlerin kullanılması suretiyle yapılan elektronik işlemlerde tüketici ve diğer kullanıcılar açısından en önemli konular şunlardır;
· Altyapıda yer alan ağ hizmetlerinin güvenliği,
· Hukuki işlemlerin güvenlikli olması
· Hem işlemler hem de taraflar hakkındaki bilgilerin doğrulanması.
Global enformasyon altyapısı tehlikeden uzak ve güvenilir olmalıdır. Eğer kullanıcılar internetin, haberleşmelerinin ve verilerinin istenmeyen kişilerce elde edilmesi ya da değiştirilmesi konusunda güvenli olduğundan emin olmazlarsa, elektronik ticaretin gelişimi de başarılı olmayacaktır. Dolayısıyla, güvenli bir enformasyon altyapısı şunları gerektirir;
· Güvenilir bir iletişim ağı,
· Bu ağlara saldırılardan enformasyon sistemlerini korumak için, etkili araçlar,
· İstenmeyen yetkisiz kişilerin kullanımından elektronik enformasyonun güvenli bir şekilde korunmasını sağlamak,
· Sistemlerini ve verilerini nasıl koruyacağını bilen iyi eğitimli personel.
Tehlikelerden uzak ve güvenilir bir küresel enformasyon altyapısı, şifreleme, doğruluğunu tasdik (authentication), şifreleme kontrolü, güvenlik duvarı (firewall) gibi bir dizi teknolojinin etkin ve tutarlı kullanımını gerektirir. İnternette dijital imzayı destekleyen güvenilir onay hizmetlerinin gelişimi özel bir önem taşımaktadır. Hem imzalar hem de güvenli kullanım şifreleme ile ilgili anahtarların kullanımına bağlıdır.
4.7. ELEKTRONİK TİCARETTE BİLGİ GÜVENLİĞİ TERİMLERİ
Açık Anahtar (public key):Açık anahtarlı bir kriptografik yöntem (algoritma) kullanan bir kullanıcının kendisine ait olan iki anahtarından kamuya açık olanı.Açık Anahtar Altyapısı-AAA (Public Key Infrastructure-PKI ): Bilgi iletişiminde açık anahtarlı kriptografinin yaygın ve güvenli olarak kullanılabilmesini sağlamaya yarayan ve birbirleriyle eşgüdüm içinde çalışan anahtar üretimi, anahtar yönetimi, onay kurumu, sayısal noterlik, zaman damgası gibi hizmetlerin tümü.
Açık Anahtarlı Kriptografi (Public Key Cryptography): Her kullanıcıya, sürekli kullanım için biri açık diğeri gizli iki anahtarın verildiği şifreleme/şifre çözme yöntemlerinin tümü. Asimetrik kriptografi ya da çift anahtarlı kriptografi adını da alır.
Açık Bilgisayar Ağı (Open Computer Network): İsteyen herhangi bir bilgisayar kullanıcısının bağlanabileceği ve diğer kişilerle bilgisayar üzerinden iletişim kurabileceği, herkese açık elektronik iletişim ortamı. Örnek: Internet Anahtar (Key): Şifreleme ve şifre çözme sırasında kullanılan sayı dizisi. Anahtar Üretimi (Key Generation): Açık anahtarlı kriptografide, her kullanıcının açık/gizli anahtar çiftinin, kullanılan kriptografik yönteme bağlı matematiksel işlemlerle hazırlanması.
Anahtar Yönetimi (Key Management): Açık anahtarlı kriptografide her kullanıcıya farklı anahtar çiftleri verilmesi, kullanıcıların açık anahtarlarının herkesin ulaşımına açık olarak saklanması ve kullanıcıların gizli anahtarlarının mutlak gizliliğinin sağlanmasından sorumlu düzen.
Anahtarı Bulan Kurum-ABK (Key Recovery Agency-KRA): Yasal erişime yardımcı olmak amacıyla kurulan ve yargının gerektirdiği durumlarda, zan altındaki kişinin gizli anahtarının matematiksel yöntemlerle elde edilmesini sağlayan kurum. Gizli anahtarını kaybeden herhangi bir kişi de, kimliğini belgeleyerek ABK’ye başvurursa anahtarını yeniden elde edebilir.
Basit Bölüm (Simple Segment): Hiçbir sınıflandırmaya ihtiyacı olmayan bölüm. (Anlamı sabit ve açık olan bölüm)
Basit Veri Elemanı (Simple data element): Tek bir değer taşıyan veri elemanı.
Bilgi Bütünlüğü (Message Integrity): Bilginin saklanması veya açık/kapalı iletişim ağlarından iletimi sırasında içerik açısından herhangi bir değişime uğratılmamış olması, özgün halinde korunması.
Bilgi Güvenliği (Information Security): Bilginin,
I) kime ait olduğu belirlenmiş,
II) bütünlüğü korunarak, ve
III) gizliliği sağlanmış olarak iletimi ve saklanması.
Bölüm Adı (Segment Name): Doğal dilde bir ya da daha çok sözcük ile veri bölümü kavramının tanımlanması.
Bölüm Kodu (Segment Code): Bölüm rehberinde tanımlandığı şekilde, her bölümü tek olarak gösteren kod.
Bölüm Rehberi (Segment directory): Tanımlandırılmış, isimlendirilmiş bölümler listesi.
Çift Anahtarlı Kriptografi (Double Key Cryptography): Açık anahtarlı kriptografi veya asimetrik kriptografi.
Doküman (Document): Bir verinin üzerine kayıt edildiği, insan ya da makine tarafından okunabilen, (değişmez) veri taşıyıcı.
Elektronik Kimlik Belgesi-EKB (Digital Certificate): Onay kurumunun hazırladığı ve sayısal olarak imzaladığı, hangi açık anahtarın hangi kişiye ait olduğunu gösteren belge.
Elektronik Veri Değişimi-EVD (Electronic Data Interchange-EDI): Standart bir formda yazılmış olan bilgilerin bilgisayarlar arasında aktarımı ve otomatik olarak yorumlanıp işlenebilmesi.
Elektronik Veri Değişimi (Electronic Data Interchange): Standart bir yapıda bilgisayardan – bilgisayara veri (ticari) transferi.
Erişim (Access): Herhangi bir sistemi kullanmaya başlama, örneğin bir elektronik ticaret sistemine bilgisayar üzerinden bağlanarak iletişim kurma.
EVD Kurumu (EDI Association): Bir ülkede EVD kullanımını düzenleyen kuruluş, örneğin, ABD’deki EDIA, Avustralya’daki EDICA, Kanada’daki EDICC veya Yeni Zelanda’daki EDIANZ.
EVD Servis Sunucusu (EDI Server): Bir EVD servisinin merkezinde olan bilgisayar sistemi.
Gizli -Özel, Kişisel- Anahtar (Private Key): Açık anahtarlı kriptografi kullanan bir kullanıcının, kendisine ait olan iki anahtarından gizli tutulanı.
Gizlilik (Privacy): İletişim kuran iki taraf arasındaki yazışmaların üçüncü kişilerden gizli tutulması, veya bir kişiye ait bilgilerin kendisi dışında herkesten gizli tutulması.
Güvenilir Üçüncü Kuruluş, Kurum veya Kişi-GÜK (Trusted Third Party-TTP): Bir çeşit onay kurumu. Onay kurumlarının yaptığı gibi kişilerin kimliğini güvenli olarak belirleyip, elektronik kimlik belgelerini hazırlamaya ve anahtar yönetimini sağlamaya ek olarak, kişilerin gizli anahtarlarını çok güvenli bir ortamda saklayan ve gerektiğinde yargı kararıyla yetkili makamlara veren kuruluş.
Kanal (Channel): Bilginin bir kullanıcıdan diğerine iletimi için gereken fiziksel iletişim ortamı, örneğin, bilgisayar bağlantısı, telefon kablosu, radyolink ve uydu üzerinden diğer kullanıcıya ulaşan bağlantının tümü.
Kapalı Bilgisayar Ağı (Closed Computer Network): Kullanıcılarından biri olmak için belirli koşulların sağlanması gerektiği, herkese açık olmayan bilgisayar ağları. Örnek: Bankalar ve bankamatikler arasındaki bağlantı.
Kimlik Belirleme (Authentication): Herhangi bir servisi almak isteyen birinin, gerçekten de kendi iddia ettiği kişi olduğunun belirlenmesi.
Kod (Code):
a) Bilginin kısaltılarak kayıt edildiği ya da tanımlandığı karakter dizisi
b) Bilgisayarın tanıyacağı formda özel semboller kullanılarak bilginin gösterilmesi ya da tanımlanması.
Kriptografik Algoritma (Cryptographic Algorithm): Şifreleme / şifre çözmede kullanılan belirli bir yöntemin ayrıntılı içeriği, bu içeriğin matematiksel adımları.
Kriptoloji (Cryptology): Güvenli bilgi iletişimi ve/veya saklanması için şifreleme ve şifre çözme yöntemleri türeten, geliştiren, inceleyen bilim dalı.
Mesaj Çizeneği (Message Diagram): Bir mesaj içindeki bölüm dizisinin grafiksel gösterimi.
Mesaj Kodu (Message Code): Mesaj tipini tanımlayan ve tek olan alfabetik referans (isim).
Mesaj Rehberi (Message Directory): İsimlendirilmiş, tanımlandırılmış ve tarif edilmiş mesaj tiplerinin listesi.
Mesaj Tipi (Message Type): Belirlenmiş işlem tipi için ihtiyaçları kapsayan, tanımlanmış ve planlanmış veri kümesi (seti).
Mesaj (Message): Bilgiyi taşımak üzere planlanmış sıralı (düzenli) karakter serisi
Onay Kurumu-OK (Certifying Authority-CA): Kişilerin kimliğini güvenli olarak belirleyip elektronik kimlik belgelerini hazırlayan ve anahtar yönetimini sağlayan kuruluş.
Sayısal İmza (Digital Signature): Elektronik ortamdaki yazışmalara eklenen, yazıyı gönderenin kimliğini ve gönderilen yazının iletim sırasında bozulmadığını kanıtlamaya yarayan bölüm. Sayısal imza, yazının içeriğine ve imzalayanın gizli anahtarına bağlı bir kriptografik yöntemle atıldığı için, sayısal imzanın doğrulanmasında, imzayı atanın açık anahtarı kullanılır.
Sayısal Noter (Digital Notary): Bilgisayar ağlarında iletilen bilgileri tarafların isteği ile saklayıp, kendisine başvurulduğunda belgeleyebilen kuruluş.
Tek Anahtarlı Kriptografi (Single Key Cryptography): Şifreleme ve şifre çözme için aynı anahtarı kullanan kriptografik yöntemlerin tümü. Simetrik kriptografi veya gizli anahtarlı kriptografi adını da alır. Kullanılan gizli anahtarı mesajı gönderen ve alan kişilerin paylaşması gerektiği için, tek anahtarlı kriptografinin güvenilirliği, her kullanıcı çiftine ayrı bir anahtar verilebilmesine bağlıdır. Bu durumda, bir kullanıcı, haberleşeceği herkes için farklı bir anahtar kullanmak zorundadır; bu ise önemli bir anahtar dağıtımı problemine yolaçar. Çift anahtarlı kriptografi , bu sorunu ortadan kaldırmıştır.
UN/EDIFACT : Mesaj rehberinde belirlendiği düzende sıralı bölümler kümesi.
Veri Elemanı Adı (Data element name): Doğal dilde bir ya da daha çok sözcük ile veri elemanı kavramının tanımlanması.
Veri Elemanı Niteliği (Data Element Attribute): Veri elemanının tanımlanmış özelliği
Veri Elemanı Rehberi (Data Element Directory): Tanımlanmış, isimlendirilmiş veri elemanı niteliklerinin, uygun veri elemanı değerinin nasıl simgeleneceğine ilişkin spesificasyonları içeren liste.
Veri Elemanı: Verinin, tanımlamak, değer göstermek için özellikleri belirlenmiş bir birimi.
Veri: Bilginin, iletişim, yorum, ya da işlem için uygun olarak formülize edilmiş şekilde gösterilmesi
Yasal Erişim ( Lawful Access): Devletin, açık anahtarlı bir kriptografik algoritma kullananların gizli anahtarlarına, yasaların gerektirdiği durumlarda ve yargı kararıyla ulaşabilme yetkisi.
Zaman Damgası (Time Stamp): Bilgisayar ağlarında iletilen mesajlara eklenen ve mesajın yazıldığı zamanı güvenli olarak belgeleyen damga.
V.BÖLÜM- E-TİCARETİN GELİŞİM SÜRECİ, GELECEĞİ VE SAYISAL VERİLER
Elektronik ticaretin gelişim sürecini ve geleceğini ele alırken, araştırmaların büyük bir bölümünü internet ve bağlı teknolojileriyle açıklamakta fayda vardır. E-Ticaretin şirketler tarafından yoğun olarak kullanılmaya başlaması 1996 yılına rastlamaktadır. Daha önceleri yürütülen e-ticaret faaliyetleri, şirket içi (intranet) ya da şirket ile diğer bir grup arası (extranet) ağlar üzerinden, EDI kullanılarak yapılan e-ticarettir. Bu tür e-ticaret üçüncü kişilere kapalı e-ticaret şeklidir. EDI, 1990’lı yılların ortalarında ABD ve Avrupa’da yoğun olarak kullanılmaya başlanmıştır. Dünya Bankası’nca 1995 yılında yapılan bir araştırmada, Avrupa’da EDI kullanan şirketlerin sayısının 30 bini bulduğu tespit edilmiştir. Internet üzerinden yapılan e-ticaret ise, EDI’den farklı olarak, yalnız belirli üretici, sağlayıcı, dağıtıcıları bir araya getirmeyip, Internet erişimi olan her bir kullanıcıya eşit fırsatlar yaratabilmektedir. 1989 yılında bulunan “world wide web (www) html dili” (standart kodlama sistemi) ve daha önce 1980’lerin ortalarında geliştirilen TCP/IP transfer protokolü, bilgisayarların açık ağlarda, ya da daha iyi bilinen adıyla “Internet” üzerinde birbirleri ile iletişime geçmesini sağlamıştır. Daha sonra, tarama, sınıflandırma araçları, hızlı işlemciler, uydular, optik kablolar vb. gibi bilgisayar ve iletişim teknolojilerinde sağlanan diğer gelişmeler, söz konusu iletişimi önceden öngörülemeyen boyutlara taşımıştır. 1992 yılında 1 milyon olan host (sunucu) bilgisayar sayısının, 1997 yılında 20 milyon olduğu, 2001 yılında ise 110 milyon olacağı tahmin edilmektedir. Internet kullanıcı sayısının ise 2001 yılında 300 milyon olması beklenmektedir.
E-ticaretin gelişim sürecinin, doğal olarak, Internet’in gelişimine paralel olduğu gözlenmektedir. Çünkü, e-ticaret kavramı; herkese açık elektronik ağ üzerinden gerçekleştirilen ticari faaliyetleri ifade etmektedir. Toplam e-ticaretin, 1997 yılında tahmin edilen 26 milyar USD’lık seviyesinden, 2001 yılında 330 milyar USD ve 2005 yılında da 1 trilyon USD seviyesine yükselmesi beklenmektedir.
Ancak bu konudaki sayısal verilerin ne ölçüde güvenilir olduğu da sürekli sorgulanmaktadır. Çünkü kimilerinde ön çalışmalar yapılmasına rağmen, hiçbir OECD ülkesinin resmi istatistik birimleri, henüz e-ticaret üzerine, istatistik derlememekte ya da veri toplamamaktadır. Sayısal veriler, ya e-ticaret ile uğraşan firmaların, ya pazar araştırması yapan kuruluşların ya da danışmanlık firmalarının açıklamalarına dayanmaktadır.
E-ticaretin gelişimi, Internet kullanımının yaygınlaşmasına bağlı olduğuna göre, Internet kullanım istatistiklerinin de bilinmesinde yarar vardır. Aralık 1997-Haziran 1998 döneminde yapılan ve bazı ülkelerdeki internet kullanıcı sayısını kapsayan bir araştırmanın sonuçları Şekil 1‘de görülmektedir.
Kaynak:http://www.headcountcom.com
19
Türkiye’de ise, 1997 yılında yapılan bir çalışmaya göre toplam bilgisayar sayısı 1,18 milyon, modem sayısı ise 310 bindir. Modemlerin tamamının Internet bağlantısı için kullanıldığı varsayımıyla, Internet kullanıcı sayısının yaklaşık 300 bin olduğu tahmin edilmektedir. Ölçek bakımdan, Türkiye’ye ait bilgiye Şekil 1’de yer verilememiştir.
E-Ticaretin tahmini boyutu hakkında Tablo 3’teki verilere bakılarak bir fikir edinilebilir.
Tablo 3: E-Ticaretin Tahmini Boyutu
Dönem |
E-Ticaretin Tahmini Boyutu (Milyar $) |
OECD’nin 7 Ülkesindeki Parakende Satışları İçindeki Payı (%) |
1996-97 |
26 |
0.5 |
2001-02 |
330 |
5.0 |
2003-05 |
1000 |
15.0 |
Kaynak: NUA ANALYSIS, http://www.nua.ie
Tablo 4: 1999 Yılı İçin Online Alışveriş Gelirleri Tahminlerinin Karşılaştırılması
ARAŞTIRMA ŞİRKETLERİ |
MİLYAR DOLAR |
Boston Consulting Group |
36,0 |
Simba |
25,7 |
Yankee Group |
24,2 |
IDC |
24,2 |
Giga Info. Group. “high” |
23,2 |
Giga Info. Group. “low” |
21,2 |
Morgan stanley |
19,0 |
Emarketer |
18,6 |
Forrester Research |
18,1 |
Dataquest |
14,2 |
Jupiter Communications |
11,9 |
Bank America RS |
11,4 |
BizRate.com |
10,9 |
Legg Mason Wood Walker |
8,1 |
Direct Market Association |
3,9 |
Kaynak: NUA ANALYSIS, http://www.nua.ie
20
E-Ticaretin kıtalar arasındaki dağılımına bakıldığında ABD’nin ağırlıklı olarak, e-ticareti uyguladığını görmekteyiz. ABD’yi sırasıyla Avrupa, Asya ve Diğer kıtalar takip etmektedir.
Kaynak: NUA ANALYSIS, http://www.nua.ie
Kaynak: NUA, How Many Online?; Nielsen/CommerceNet Survey,”Policy issues relating to access to participation in electronic commerce
Internet kullanıcılarında olduğu gibi, “Internet host” olarak adlandırılan açık ağ erişimli server sayısındaki gelişmeler de dikkat çekicidir. Internet hostları, esas olarak şirketlerin Internet ortamına açık bilgisayarları olabileceği gibi, kamu kurumlarının bilgi içeren serverları ya da Internet tarama makineleri de olabilmektedir. Bu konuda ilk araştırmanın yapıldığı Haziran 1995’den sonra Internet host sayısındaki gelişme Şekil 2-b’de gösterilmektedir. Araştırmanın sonuçlarına göre, Internet host sayısı 3,5 yıl içinde yaklaşık 6 kat artarak 37 milyona yükselmiştir. E-ticaret, ticari ilişkiler açısından yenilikler içerdiğinden, ekonomik ve sosyal hayatı kaçınılmaz olarak birçok yönden etkilemesi beklenmektedir. Çalışma koşulları, kamu görevlerinin yerine getirilmesindeki usuller, tüketim paternindeki değişimler, e-ticaretin gelişmesine paralel olarak etkilenmesi beklenen alanlardan yalnızca bir kaçıdır. Söz konusu ekonomik ve sosyal değişimlerin, esas olarak sadece ülke ve bölge yaşam şartlarına değil, giderek küresel etkileşimlerle tüm dünya yaşamına hakim olması beklenmektedir.
E-ticaretin geleceği konusundaki tahminler, birbirinden farklıdır. Çok yeni bir kavram olduğundan, bu güne kadarki gelişme trendi göz önüne alınarak geleceğe yönelik tahminlerde bulunmak güç olmaktadır. mal ve hizmetler bazında e-ticaretin toplam satışlar üzerinden alacağı payların 2000-2005 yıllarını kapsayan dönemde Şekil 3‘de gösterildiği gibi olması beklenmektedir.
Kaynak: OECD, http://www.oecd.org
Şekil 4‘de yer alan mal ve hizmet grupları, aynı zamanda, halen e-ticaretin en yoğun uygulandığı alanları göster- mektedir. Buna göre, 2000-05 yıllarında söz konusu mal ve hizmetlerin toplam satışının ortalama %20’si e-ticaret yoluyla yapılacaktır.
Şekil 5‘de yer alan rakamlar, Forrester Research Inc.’ın, halen Internet aracılığıyla e-ticaret faaliyeti içerisinde bulunan 63 ABD firması üzerinde yaptığı bir araştırmanın sonuçlarını yansıtmaktadır. Bu araştırmanın sonuç-larına göre; 1997 yılında toplam ticaret içinde %15 olan e-ticaret uygulamaları oranının, 2000 yılında 2,8 kat artarak %42 seviyesine yükselmesi beklenmektedir.
Kaynak: Forrester Research Inc., http://www.forrester.com
İnternet ve buna bağlı olarak e-ticaretin artması, bu teknolojiyi kullanan insanların artmasıyla mümkün olacaktır. Gençlerin internete olan ilgisi e-ticaretin kullanım oranının da artmasına sebep olacaktır. Yapılan bir araştırmada genç kuşağın internet üzerinde yapılan alışverişe daha sıcak baktığı ortaya çıkmıştır.
Tablo 5: İnternette Alışveriş Yapanların Yaş Grafiği
Yaş grupları |
Alışveriş oranları |
15-24 |
24 |
25-34 |
26 |
35-44 |
25 |
45-54 |
18 |
55-64 |
14 |
65+ |
7 |
Kaynak: Haaley&Baker
Gelecekte E-Ticaretin, yeni teknolojilerinde kullanılmaya başlanmasıyla, kapsamının ve kullanımının daha da artacağı beklenmektedir. Günümüzdeki e-ticaret yapan firmaların büyük bir bölümü büyük ölçekli firmalardır. Halen yoğun bir şekilde bilgisayar kullanan firmalar da yine büyük ölçekli firmalardır. Birçok ülkede ticaretin büyük bir bölümü KOBİ’ler tarafından yapılmaktadır, ancak KOBİ’lerin bilgisayar kullanım oranı çok düşüktür. KOBİ’lerin de bu yeni ticaret ortamına geçmesi e-ticaret hacmini genişletecektir. KOBİ’lerin ihracattaki sıkıntıları ve büyük ölçekli firmalarla rekabetteki zorlukları, bu yeni sanal ortamda tam anlamıyla olmasa da büyük ölçüde kalkmaktadır. Ancak Ülkemizde KOBİ’lerin e-ticarete yönelimi önünde bazı engeller mevcuttur. Bu engellerin dağılımı şekil 6’da gösterilmiştir.
23
Kaynak: ETTK, http://www.ettk.gov.tr
Buna göre KOBİ’lerin e-ticarete geçmeleri önündeki en büyük engel, e-ticaretin ne ölçüde önemli olduğunun kavranamaması ve ilişkili olarak konu hakkındaki bilgi düzeyinin sınırlı olmasıdır.
Türkiye’de internet üzerinden yapılan e-ticaret her geçen yıl artmaktadır. Buna en iyi örnek ise, 1998 ve 2000 yıları arasında meydana gelen %17’lik farktır. Şekil 7‘de Türkiye’de İnternet Üzerinden Yapılan Ticare Tutarı (Milyon Dolar) gösterilmektedir.
Kaynak: IDC (International Data Corporation)
Önümüzdeki yıllarda, KOBİ’lerin e-ticarete girmeleri, kişi başına düşüne bilgisayar sayısının artması ve insanların e-ticarete olan güvenlerinin gelişmesinin de etkisiyle e-ticaret hacmi katlanarak artması beklenmektedir.
SONUÇ
İnternet ve elektronik ticaret, önümüzdeki dönemde dünya ekonomisini ve biçimlerini şekillendirmeye devam edecektir. Elektronik ticaretin gelişimi; hükümetlerin, özel sektörün ve kişilerin bu konuda daha bilgili olmasına bağlı olduğu görülmektedir. Bilgi aktarımının kamu idaresince doğru olarak yapılması, gerekli altyapıların süratle sağlanması ve bu alanda tam olarak güvenin ve şekilsel açıklığın sağlanması gerekmektedir. E-Ticaretin klasik ticaretten çok daha hızlı ve maliyetleri asgari seviyeye indiren bir araç olması önümüzdeki yıllarda daha çok firmanın e-ticaret kapsamına giren işler yapmasına sebep olacaktır.
E-Ticaretin pozitif etkilerinin gün geçtikçe artacağı, günümüze kadar hızla gelişen ve aynı hızla gelişmeye devam eden, teknoloji çalışmaları garanti etmektedir. İnternetin bütün gelişiminin son 10 yıla içinde meydana geldiği dikkate alınırsa, bu yeni ticaret alanın ne kadar hızlı geliştiği ve gelişmeye devam edeceği açıkça görülebilir. E-Ticareti etkin bir şekilde kullanan işletmeler yeni ticaret düzeninde etkin bir rol oynaya bileceklerdir. Tüm ticaret kollarının aksine, elektronik ticaretin maliyeti, sağladığı imkanlara göre çok küçüktür. Bazen bir web sitesi, bazen bir telefon numarası tüm işletmenin tüm katma değerlerinden daha büyük bir değer oluşturabilir. E-Ticaretin uluslar arası alanda karmaşık iş yapılarını, iletişimi ve veri depolamayı kolaylaştırması tüm işlerin hızlanmasına neden olmaktadır. Pazarda KOBİ’lerin, büyük ölçekli işletmelere karşı eşit avantajlara sahip olması beklenemez. Ancak bu yeni pazarda bu mümkündür. E-Ticaret KOBİ’lere ve kişilere büyük ölçekli işletmeler ile rekabet imkanı sağlamaktadır.
E-ticaretin hızla yaygınlaşması ile bilgisayar ve internet ticarette vazgeçilmez materyaller olarak yerini sağlamlaştıracağı gibi, ticarete konu kişi ve kurumlar bu sistemin gereksinimlerini yerine getirebilmek için yatırımlarını yine bilgisayar ve internet yönünde yoğunlaştıracaktır.
Paylaşın
