Nisan 6, 2021
|
Kategori:
Algun Çuhadar, 5 nisan 2021
Boğazlar konusu ve Montrö’yü değerlendirebilmek için öncelikle İngilizlerin “Chanak Affair ” diye adlandırdıkları büyük olayların bilinmesi ve değerlendirilmesi gerekir (bu konuda çok iyi İngiliz kitapları var, nedense Türk kitabı yok). Özetle birinci dünya savaşı ateşkesi hemen sonrasında Osmanlı ile galip taraflar arasında yapılan anlaşmalar ile boğazların statüsü ve kontrolu Britanya liderliğinde bir beynelmilel komisyona verilmiş, bu komisyon Çanakkale, İzmit ve İstanbul’daki askeri üsleri ve bu üslere bağlı deniz birlikleri vasıtası ile boğaz geçişlerini tam kontrol altına almıştı. İzmirin geri alınmasından sonra,Atatürk orduya Çanakkaleye yürümesi, oradaki beynelmilel üssün tel örgüsü dışında konuşlanması,karadan her türlü gıda ve malzeme sevkine engel olması ve kesinlikle ateş açmaması talimatı verdi. O yıllarda görevli bir İngiliz subayının hatıratına göre, her sabah kalkıp nöbete gittiklerinde tel örgüden içeri bakıp gülümseyen,fakat başka hiçbirşey yapmayan Türk erleri ile karşılaşıyor ve maneviyatları bozuluyordu. İşgal güçleri ve Boğazlar Komisyonunun başındaki İngiliz generali Harington İstanbul’da oturuyor ve bu yeni durumda ne yapacağını bilemiyordu.Britanyanın başındaki Türk düşmanlığı ile ünlü Lloyd George Harington’a şu talimatı verdi: “Türk komutana 24 saat mühlet ver tel örgüden 1 km geri çekilmesi için, yoksa karadan ve denizden ateş açacağım de!”. Harington panikledi, çünkü kuvvet dengesizliği nedeni ile bu olacak bir iş değildi,Ankara’ya telgraf çekti “Kemal İstanbula gelsin benimle konuşsun”diye. Atatürk küçük rütbeli bir subayı yolladı, subay Harington’a “biz değil siz çekileceksiniz” dedi. Lloyd George küplere bindi, parlamentoya savaş önerisi getirdi. Öneri bu yeni savaşta İngiliz askeri kullanılmaması şartı ile kabul edildi. Lloyd George derhal Kanada, Avustralya, Yeni Zelanda ve Hindistan’a telgraflar çekti, bir tek Yeni Zelanda küçük bir birlik göndermeyi kabul etti, diğerleri Britanya tarihinde bir ilk olarak asker göndermeyi kabul etmediler. Bu olay üzerine Lloyd George parlamentoda düşürüldü, yerine kurulan hükümet Harington’a tam yetki verdi: “Kemal’le anlaş, fakat sorumluluğu da sen üzerine al”. Harrington Atatürk’ün tüm isteklerini kabul etti, makul bir sürede komisyon boğazlardan, İstanbul’dan ve İzmit’ten çekildi.Britanya’nın bu olayı hazmetmesi 10 yıldan fazla sürdü, nihayet Montröyü imzaladılar. Harrington Cebelitarık valiliğine atandı, tüm yaşamını orada küçük bir kral gibi sürdürdü. Sonuç olarak asıl Montrö o tarihte gerçekleşti, işgal güçleri ve boğazlar komisyonu Türkiye’den kovuldular. Yıllar sonraki Montrö ise fiilen zaten gerçekleşmiş bir olayın kağıt üstüne dökülmesi, bazı ayrıntıların çözümü ve imzalanmasından ibarettir. Yani bu konu aslında İstiklal Savaşının sondaki bir parçasıdır. Bu geri gitmez. Ufak ayrıntılarda bir sorun varsa da bunun adı Montrö değildir, o ayrıntının kendisidir.
